Chùm ngây: Công dụng và 7 bài thuốc thường dùng

Chùm ngây là một loại rau và là một vị thuốc được sử dụng rất rộng rãi trong cuộc sống hàng ngày. Dưới đây là bài viết giới thiệu chi tiết giúp bạn hiểu sâu hơn về đặc tính, công dụng cũng như cách dùng của loại cây quen thuộc này.

Chùm ngây là gì? Đặc điểm nhận biết

  • Tên khoa học: Moringa oleifera.
  • Họ: Chùm ngây – Moringa.
  • Tên gọi khác: Ba đậu dại, bồn bồn, cây thần dịu, cây cải ngựa, cây dùi trống, cây dầu bel,…

Đặc điểm thực vật

Cây chùm ngây là loại cây thân gỗ cỡ nhỡ. Khi cây phát triển 1 tuổi, nếu không bị cắt ngọn có thể cao khoảng 5 – 6m và có đường kính 10cm. Ở độ tuổi trưởng thành (khoảng 3 – 4 tuổi) cây có chiều cao trung bình từ 5 – 10 m. 

Thân cây không có gai, óng chuốt, vỏ có màu xám trắng dày và có các khe rãnh. Khi bị thương, vỏ tiết ra chất gôm và dưới tác động của môi trường sẽ chuyển từ màu trắng sang màu nâu đỏ hoặc nâu đen.

Lá chùm ngây thuộc dạng lá kép, mọc so le nhau, có chiều dài từ 30 – 60cm và có màu xanh mốc. Lá chét dài 12 – 20mm, hình trứng, thường mọc đối nhau khoảng 6 – 9 đôi.

Hoa mọc thành cụm trông giống hoa đậu, có màu trắng, thường nở rộ vào tháng 4 – 6 hàng năm.

Quả màu nâu, có thiết diện tam giác và mọc thõng xuống. Mỗi quả dài 30 – 50cm, rộng 1,5 – 2,5cm, có chứa ít nhất 20 hạt. Hạt thường màu nâu tối hoặc sáng, có 3 cạnh, dạng màng và có cánh màu trắng với chiều dài 1,5 – 2,5 cm và đường kính 1 – 1,4 cm.

Cây dược liệu trùm ngây
Cây dược liệu trùm ngây

Phân bố địa lý

Giống cây chùm ngây có nguồn gốc hơn 4000 năm tại các vùng sơn nước Hy Mã Lạp Sơn tây bắc Ấn Độ. Sau này, loại cây này được phân bố rộng rãi qua các nước như Trung Mỹ, Châu Phi, Đông Nam Á,…

Ở nước ta được trồng rải rác ở các tỉnh phía Nam như Đà Nẵng, Quảng Nam, Nha Trang, Phan Thiết và Kiên Giang (Phú Quốc),….

Thu hái và sơ chế

Bộ phận thường dùng: Gồm rễ và toàn thân.

Thời gian thu hái: Cây dược liệu này xanh tốt quanh năm nên có thể thu hái bất kỳ lúc nào. Bên cạnh đó chúng được sử dụng ở cả dạng khô và tươi nên không mất nhiều công sơ chế. Với dược liệu khô, sau khi thu hái, thì làm sạch rồi đem phơi hoặc sấy khô.

Bảo quản: Dược liệu khô cần bảo quản nơi khô thoáng tránh ẩm thấp hoặc mối mọt xâm nhập.

Chùm ngây có tác dụng gì?

Cây chùm ngây có tác dụng rất tốt đối với sức khỏe con người. Cụ thể:

Tác dụng của rau chùm ngây trong y học cổ truyền

Theo Đông y, mỗi bộ phận của cây đều có tính vị và tác dụng khác nhau. Cụ thể:

  • Rễ có tác dụng giúp máu lưu thông tốt nên được dùng trợ tim, bổ tuần hoàn,  tiêu hóa,…
  • Vỏ cây có tác dụng rất tốt đối với hệ thần kinh.
  • Hạt chùm ngây có tác dụng gì? Quả, hạt, gôm nhựa từ thân cây có công dụng làm giảm đau nhức, tê mỏi.
  • Hoa có chứa chất kích thích có khả năng gây kích dục.
  • Lá chùm ngây có tác dụng gì? Lá cây được dùng như một loại rau xanh và được phơi khô tán thành bột để làm bột bánh, nấu cháo, pha nước uống, dưỡng da,…

Công dụng của chùm ngây trị tình trạng thiếu máu, viêm khớp, hen suyễn, táo bón, đái tháo đường, tiêu chảy, đau bụng, co giật ruột, đau đầu, tim mạch, huyết áp cao, nhiễm vi khuẩn, nấm, virus và ký sinh trùng,…

Tác dụng của chùm ngây theo nghiên cứu y học hiện đại

Các bộ phận của cây chùm ngây có chứa thành phần hóa học khác nhau như:

  • Vỏ cây: chất gôm (arabinose, galactose và acid glucuronic), -sitosterol và benzylamin.
  • Rễ cây: Gồm hoạt chất glucosinolate như 4 (-L-rhamnosyloxy)-benzyl glucosinolate)
  • Lá: Chứa hoạt chất chống oxy hóa như flavonoid, phenolic cùng với các thành phần như chất gôm và 2 alcaloid là moringinin và moringi.
  • Hoa: Có thành phần chính là Polysaccharid.
  • Hạt: Có chứa các hoạt chất như glucosinolate và peptid.
  • Toàn thân: Có thành phần hóa học chính là pterygospermin.
Tất cả các bộ phận của cây chùm ngây đều được dùng làm thuốc chữa bệnh
Tất cả các bộ phận của cây chùm ngây đều được dùng làm thuốc chữa bệnh

Tác dụng theo y học hiện đại:

  • Ngừa ung thư: Trong lá cây rất giàu chất chống oxy hóa, vitamin C, kẽm và một số hoạt chất khác nên có thể chống lại các gốc tự do, chất gây ung thư và tổn thương DNA trong tế bào. Chiết xuất từ lá cây này có khả năng ngăn ngừa ung thư phát triển rất tốt.
  • Giảm nguy cơ mắc bệnh tim: Một vài nghiên cứu trên động vật đã cho thấy lá cây có tác dụng hạ cholesterol, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim. Ngoài ra, các chất chống oxy hóa mạnh có trong chiết xuất lá giúp ngăn ngừa tổn thương tim và bảo vệ tim khỏe mạnh.
  • Bảo vệ gan: Theo một số nghiên cứu, lá chùm ngây có chứa silymarin, đây là chất có thể làm tăng chức năng men gan và bảo vệ men gan trước các tác động xấu.
  • Giảm đường trong máu: Theo nghiên cứu của Gupta R và cộng sự cho rằng các chất có trong lá cây chùm ngây giúp giảm lượng đường trong máu, cũng như đường và protein ở nước tiểu. 
  • Giảm huyết áp cao: Lá cây chứa isothiocyanate và niazimicin đây là các hợp chất giúp ngăn chặn tình trạng động mạch bị dày lên, dẫn đến cao huyết áp.
  • Tăng cường miễn dịch, cải thiện quá trình trao đổi chất: Một nghiên cứu của Yu Yang và cộng sự đã chỉ rõ các hoạt chất chống oxy hóa, vitamin C và kẽm trong lá cây có thể giúp cải thiện các hoạt động tế bào miễn dịch. Nhờ đó, hệ miễn dịch thực hiện tốt chức năng ngăn virus, vi khuẩn hoặc các gốc tự do đi vào cơ thể gây bệnh.
  • Ngừa thiếu máu: Trong 100g bột lá khô chứa khoảng 28mg sắt, cao hơn so với lượng sắt trong thịt bò và thịt động vật khác. Do đó, khi ăn loại rau này rất tốt cho bệnh nhân thiếu máu do thiếu sắt.
  • Hỗ trợ điều trị sỏi thận: Lá cây có đặc tính giúp lợi tiểu nên hỗ trợ phá hủy sỏi thận và loại bỏ tinh thể hình thành sỏi ra khỏi cơ thể.
  • Lợi sữa: Chiết xuất từ lá của loại thảo dược này có thể giúp tăng số lượng sữa sản xuất ở phụ nữ đang cho con bú.
  • Giảm viêm: Hợp chất isothiocyanates có trong lá, vỏ và hạt chùm ngây là các hợp chất chống viêm rất hiệu quả.
  • Chống độc tính của asen, bảo vệ sức khỏe cơ thể: Chiết xuất từ lá cây có thể làm giảm tác dụng của asen (chất làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm da, bệnh tim mạch, suy thận, đái tháo đường, ung thư,..) có trong trong thực phẩm, nước uống và đất.
  • Hỗ trợ sức khỏe não bộ: Lá cây chứa nhiều khoáng chất như sắt, kẽm, các chất chống oxy hóa,… do đó có thể bảo vệ tế bào não khỏi những tổn thương bởi các hoạt động gốc tự do trong cơ thể gây ra.
  • Giúp giảm cân: Theo một nghiên cứu của Mỹ đã chứng minh: hoạt chất isothiocyanate trong rau có thể ngăn chặn cơ thể hấp thu chất béo hoặc cholesterol, từ đó khi sử dụng thường xuyên có khả năng giảm cân hiệu quả.
  • Nuôi dưỡng da và tóc: Dầu từ hạt rất hữu ích trong việc bảo vệ tóc chống lại các gốc tự do và giữ tóc luôn sạch sẽ, khỏe mạnh. Cùng với đó sitokinin, vitamin C, chất chống oxy hóa có trong loại cây này còn giúp làn da khỏe mạnh, bảo vệ da tránh khỏi vấn đề lão hóa.

Cây chùm ngây chữa bệnh gì? Các bài thuốc thường dùng

Có một số cách sử dụng chùm ngây được áp dụng rộng rãi trong dân gian như sau:

Trị suy nhược cơ thể

Cơ thể suy nhược có thể hồi phục nhanh chóng bằng cách sau:

Nấu một nắm gạo nhỏ thành cháo, đến khi cháo nhừ thì cho khoảng 100g bột lá chùm ngây vào. Sau đó nêm gia vị vừa ăn và  nấu thêm 10 phút thì tắt bếp. Sử dụng loại cháo này thường xuyên cơ thể giảm mệt mỏi, khó chịu, tăng sức đề kháng và có thể hấp thụ dưỡng chất tốt hơn. Từ đó cơ thể nhanh chóng hồi phục như bình thường.

Giúp ổn định đường huyết

Đường huyết cao dẫn đến tình trạng mắt nhìn kém, dễ bị nhiễm trùng, nhiễm khuẩn, vết loét chậm lành, đi tiểu nhiều,… Để hạ đường huyết, bạn nên áp dụng cách sau:

Sử dụng 150g lá chùm ngây non, ngâm và rửa sạch bằng nước muối. Sau đó đem giã nát hoặc xay nhuyễn rồi cho thêm 300ml nước lọc vào. Vắt lấy nước cốt để uống 3 lần mỗi ngày. Để gia tăng hiệu quả và dễ uống hơn bạn nên thêm 1 – 2 thìa mật ong nguyên chất.

Sử dụng nước sắc dược liệu thường xuyên có tác dụng hạ đường huyết rất tốt
Sử dụng nước sắc dược liệu thường xuyên có tác dụng hạ đường huyết rất tốt

Trị u xơ tuyến tiền liệt

Cách trị bệnh bằng dược liệu chùm ngây như sau:

  • Dùng 100g rễ dược liệu tươi hoặc 30g rễ khô kết hợp với 80g lá trinh nữ hoàng cung tươi hoặc 20g khô. 
  • Cho tất cả các nguyên liệu đun cùng 2 lít nước đến khi còn 1 nửa thì đem uống hết trong ngày.
  • Đối với bài thuốc này bạn cần kiên trì ít nhất 15 ngày mới mang lại hiệu quả tốt nhất. Khi đó các triệu chứng bệnh u xơ tuyến tiền liệt như tiểu nhiều, tiểu khó, tiểu ngắt quãng, tiểu không tự chủ, đau bằng quang,… sẽ được cải thiện rõ rệt và không tái phát lại.

Xem thêm

Tăng cường sinh lực

Theo dân gian, sử dụng rễ dược liệu có tác dụng tăng cường sinh lực, cải thiện chức năng sinh lý rất hiệu quả. Cách áp dụng như sau:

Dùng 100g rễ cây dùi trống, làm sạch bụi đất rồi đem nấu cùng 1,5 lít nước. Khi sôi thì hạ lửa nhỏ đun đến cạn còn 2/3 lượng nước thì tắt bếp. Chia nước thuốc uống hết trong ngày, không nên để nước thuốc qua đêm.

Kiên trì uống thuốc kết hợp chế độ ăn uống, tập luyện, sau một thời gian bạn sẽ thấy hiệu quả cao.

Trà chùm ngây có tác dụng gì? – Giảm mỡ máu

Một trong những công dụng rất tốt của dược liệu chùm ngây đó là giảm mỡ máu. Cách dùng rất đơn giản:

Lấy 100g chùm ngây tươi (hoặc 30g khô) rửa sạch bằng nước muối loãng. Sau đó đun dược liệu cùng với 1 lít nước trong khoảng 15 phút. Mỗi ngày nên dùng nước thuốc khoảng 3 lần để có hiệu quả tốt.

Khi uống trà chùm ngây thường xuyên có thể kiểm soát mỡ máu nhanh chóng. Bên cạnh đó, bạn kết hợp lối sống lành mạnh, chăm chỉ vận động, luyện tập thể dục, sẽ giúp loại trừ mỡ trong máu và nâng cao tuổi thọ.

Bột chùm ngây có tác dụng gì? – Dưỡng da

Các hợp chất có trong bột chùm ngây được đánh giá có tác dụng dưỡng da rất tốt. Do đó loại bột này thường được các chị em phụ nữ dùng để làm đẹp. Cách dùng như sau:

Cách 1: Sử dụng bột chùm ngây, sữa chua và mật ong.

  • Trộn tất cả các nguyên liệu trên với liều lượng vừa đủ để tạo thành hỗn hợp sền sệt.
  • Sau đó rửa sạch mặt với nước ấm rồi đắp một lớp mỏng hỗn hợp trên lên.
  • Giữ nguyên mặt nạ trong khoảng 15 phút rồi rửa sạch mặt bằng nước ấm.

Cách 2: Sử dụng bột chùm ngây, sữa tươi không đường và cam thảo.

  • Trộn đều các nguyên liệu trên với liều lượng vừa đủ tại thành hỗn hợp sền sệt, rồi cho vào ngăn mát tủ lạnh trong vài phút.
  • Sau khi rửa sạch mặt thì đắp một lớp hỗn hợp lên. Thư giãn trong khoảng 20 phút thì đem rửa mặt bằng nước ấm.
Bột chùm ngây được nhiều chị em phụ nữ sử dụng để làm đẹp da mặt
Bột chùm ngây được nhiều chị em phụ nữ sử dụng để làm đẹp da mặt

Cây chùm ngây dùng làm thuốc ngừa thai

Bài thuốc ngừa thai này dựa theo kinh nghiệm của dân tộc Raglai. Cách dùng như sau:

Lấy 150g rễ cây chùm ngây tươi, đem rửa sạch và băm nhỏ. Sau đó đem đun cùng 2 lít nước đến khi cạn còn nửa lít thì tắt bếp. Chia nước thuốc uống mới thu được thành 2 phần bằng nhau và dùng hết trong ngày. Liệu trình sử dụng cứ cách 5 ngày thì uống nước thuốc 1 lần. Sử dụng thường xuyên sẽ có tác dụng làm giảm hiệu quả thụ thai ở phụ nữ.

Lưu ý khi sử dụng chùm ngây tại nhà

Một số lưu ý bạn cần ghi nhớ khi sử dụng dược liệu chùm ngây trị bệnh tại nhà là:

  • Cây chùm ngây nếu sử dụng với liều lượng lớn có thể gây tác dụng phụ như: Tiêu chảy nhẹ, tê liệt, tổn thương thận và gan,… Do đó, khi dùng làm thuốc chữa bệnh cần sử dụng đúng liều lượng để đảm bảo an toàn.
  • Lưu ý cần sử dụng đúng cách, đúng liều lượng rễ hoặc chất chiết xuất của cây vì đây là bộ phận có thể chứa chất độc gây tê liệt và tử vong.
  • Phụ nữ mang thai không nên sử dụng rễ, vỏ cây hay hoa của dược liệu này. Vì các chất có trong những bộ phận này có thể khiến tử cung co bóp và dẫn đến tỉ lệ sảy thai cao.
  • Dược liệu có thể tương tác với các loại thuốc Tây y bạn đang dùng như thuốc trị cao huyết áp, thuốc trị đái tháo đường, thuốc trị suy tuyến giáp,… Vì vậy, bạn không nên tự ý kết hợp thuốc khi chưa được sự đồng ý của bác sĩ chuyên khoa
  • Không nên nấu quá kỹ vì có thể làm mất hàm lượng dưỡng chất có trong loại rau này.
  • Không nên dùng chùm ngây vào buổi tối đặc biệt là người có tiền sử mất ngủ vì loại rau này có thể khiến cơ thể mất ngủ kéo dài.

Với những đặc tính và công dụng vượt trội mà cây chùm ngây mang lại bạn có thể sử dụng dược liệu này trị bệnh rất tốt. Tuy nhiên tác dụng của dược liệu không nhanh bạn cần kiên trì và sử dụng đúng cách mới có hiệu quả cao.

Dành cho bạn