Cây xạ đen từ lâu đã được biết đến với tác dụng hỗ trợ điều trị các bệnh về xơ gan, viêm gan, thanh nhiệt giải độc và đặc biệt là ung thư. Vậy dược liệu này có đặc điểm gì, các bài thuốc trị bệnh dùng như thế nào? Cùng tìm hiểu về xạ đen qua bài viết dưới đây của chuyên trang.

Cây xạ đen là cây gì? Tìm hiểu về cây xạ đen

Cây xạ đen có tên gọi khác : cây ung thư, cây quả nâu, bách giải, dây gối, bạch vạn hoa, đông triều…   

Cây thuộc họ dây gối (Celastraceae), tên khoa học Celastrus Hindsii Benth.

Đặc điểm thực vật

• Cây dây leo thân gỗ nhỏ, thường mọc thành từng bụi rậm, chiều dài của cây trung bình từ 3-10m. Khi cây còn non thì cành cây không có lông và màu xanh hơi nhạt. Khi cây trưởng thành thì dần chuyển sang màu nâu, xanh thẫm và có rất nhiều lông.
• Lá cây xạ đen có đầu nhọn, phiến lá có hình bầu dục xoay ngược, thường mọc so le. Mép lá không có răng cưa, có 7 cặp gân phụ, mặt của lá không có lông. Cuống lá khá ngắn khoảng 5-7mm.
• Hoa thường mọc thành từng chùm ở đầu cành, chiều dài trung bình khoảng 5-10cm. Cánh hoa có màu trắng, cuống hoa khá ngắn khoảng từ 2-4mm. Hoa thường ra vào cuối xuân đầu mùa hè.
• Quả có dạng hình trứng, nhỏ, dài khoảng 1cm, thường mọc thành từng chùm với cuống dài. Khi khô, quả sẽ nở ra làm 3 mảnh và hạt bên trong có màu hồng. Thường kết quả vào khoảng tháng 8-12.

Cây xạ đen có mấy loại?

Các cây họ xạ có nhiều loại như xạ vàng, xạ trắng, xạ đen, xạ trắng, xạ lai…Tuy nhiên, người dân thường sử dụng làm thuốc 2 loại: xạ đen và xạ vàng. Trong đó, cây xạ đen được sử dụng rộng rãi hơn. Vậy có cách nào để giúp người dùng nhận biết cây xạ đen và cây xạ vàng?

Phân biệt cây tươi

• Cây xạ đen: Lá dày có sắc tím và màu xanh đậm, thân cây sẫm màu.
• Cây xạ vàng: Lá mỏng, không có sắc tím, màu xanh và không có răng cưa.

Phân biệt sau khi phơi khô

• Cây xạ đen khô: Lá mùi thơm nhẹ, vụn nát, không bị giòn. Thân cây đen và có mùi thơm.
• Cây xạ vàng khô: Lá dễ vụn nát, phơi khô thường giòn. Thân cây có màu trắng nhạt và không mùi.

Cây xạ đen mọc ở đâu?

Trên thế giới cây xạ đen mọc nhiều ở Quảng Tây, Vân Nam, Phúc Kiến thuộc tỉnh Trung Quốc, Ấn Độ, Malaysia, Thái Lan…

Ở Việt Nam, loài cây này được tìm thấy đầu tiên ở Hòa Bình vào năm 1998. Hiện nay, cây được phân bố chủ yếu ở các tỉnh có vùng đồi núi cao như Gia Lai, Tuyên Quang, Ninh Bình, Thái Nguyên, Vườn quốc gia Ba Vì, Cúc Phương… Nhờ kỹ thuật trồng cây xạ đen đúng nên hiện nay cây phát triển khá mạnh ở Hòa Bình. Cây xạ đen Hòa Bình được ưa chuộng và cũng là nguồn cung cấp nhiều nhất cho cả nước.

Bộ phận dùng làm thuốc, thu hái và sơ chế

Bộ phận dùng làm thuốc: Thân, cành và lá cây đều được sử dụng làm thuốc chữa bệnh.

Thu hái: Đối với phần lá cây, sau khi cây trưởng thành thì có thể thu hái bất kỳ thời điểm nào trong năm. Đối với phần thân và cành, sẽ đợi đến khi cây già mới thu hoạch, vì lúc đó dược tính của cây sẽ cao hơn.

Sơ chế: Sau khi thu hoạch về rửa thật sạch rồi để ráo nước. Cắt ra thành từng đoạn ngắn, phơi hoặc sấy khô.

Bảo quản: Sơ chế xong cho vào túi nilon để nơi thoáng mát, khô ráo để sử dụng dần.

Cây xạ đen có tác dụng gì?

Đông y và y học hiện đại đều công nhận xạ đen là một dược liệu có nhiều tác dụng quý.

Tác dụng của cây xạ đen theo đông y

Tính vị: Dược liệu có vị đắng, hơi chát và có tính hàn.

Công dụng của cây xạ đen: giải độc, trị viêm gan, các bệnh về ung bướu, tiêu viêm, mụn nhọt, vàng da…

Tác dụng theo y học hiện đại

Theo các nghiên cứu mới nhất trên thế giới cho thấy dược liệu chứa nhiều thành phần hoạt chất quan trọng, có vai trò trong việc sử dụng làm thuốc chữa bệnh:

• Flavonoid: Là một sắc tố quan trọng tạo nên màu sắc của thực vật. Có vai trò trong việc hấp thu Vitamin C vào cơ thể chúng ta, vitamin giúp tăng trưởng và tái tạo các mô. Hoạt chất cũng giúp tăng cường hệ miễn dịch, làm chậm quá trình oxy hóa do các gốc tự do gây ra và hỗ trợ ngăn ngừa sự mất cân bằng oxi hóa trong cơ thể.
• Polyphenol: gồm các nhóm chính như: phenolic acid, stilbenes, lignans và các hợp chất khác. Những thành phần này giúp tái tạo tế bào và bảo vệ cơ thể, chống lại thương tổn tế bào và ảnh hưởng sự phát triển các vi khuẩn ở đường ruột, hỗ trợ điều trị tiểu đường, viêm, béo phì, tim mạch…
• Quinon: Có khả năng hóa lỏng các tế bào ung thư để bài tiết ra ngoài, ngăn ngừa lão hóa trong cơ thế và giúp cơ thể khỏe mạnh. Khi có sự kết hợp giữa Quinolon và Flavonoid thì các tế bào ung thư được loại bỏ ra khỏi người bệnh nhanh hơn và hiệu quả hơn nhiều lần.
• Tanin: Hợp chất này có tác dụng khử gốc tự do, ngăn ngừa các bệnh và giảm quá trình lão hóa.
• Acid amin: Giúp hỗ trợ nhiều quá trình sinh hóa diễn ra trong cơ thể chúng ta, giúp giảm cân và phòng ngừa các hiện tượng mất cơ, cải thiện giấc ngủ cho người sử dụng…
• Ngoài ra thì còn có rất nhiều thành phần khác được tìm ra trong cây xạ đen như: Triterpenoid, đường khử, cyanoglucoside… Những chất này đều có công dụng quan trọng trong hỗ trợ và chăm sóc sức khỏe.

Với những thành phần hóa học trên, cây xạ đen có công dụng gì?

• Điều trị xơ gan, viêm gan: Hạn chế lây lan và phát triển các bệnh về gan như xơ gan, viêm gan, men gan cao, giảm lượng cholesterol xấu cũng như tăng sức đề kháng cho cơ thể và chống lại tác nhân gây bệnh.
• Cây xạ đen chữa ung thư: Nhờ hoạt chất flavonoid, lá xạ đen chữa ung thư phổi, ung thư máu, ung thư dạ dày… Bên cạnh đó hoạt chất này còn giúp giảm bớt các tổn thương do bức xạ và ngăn ngừa tai biến mạch máu não và xơ vữa động mạch.
• Hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ: Khả năng ức chế quá trình lipid tăng cao trong cơ thể nên cây có hiệu quả để điều trị bệnh này. Tuy nhiên, gan nhiễm mỡ có rất nhiều nguyên nhân gây nên như béo phì, tiểu đường, bia rượu… nên tác dụng của lá xạ đen chỉ hỗ trợ thuyên giảm bệnh được phần nào. Người bệnh nên hiểu rõ được nguyên nhân gây bệnh và có phương án để kiêng kỵ cụ thể.
• Giúp ổn định huyết áp: Ổn định huyết áp, điều hòa khí huyết tốt cho người dùng. Khi kết hợp vị thuốc này cùng vài lát gừng uống mỗi ngày giúp huyết áp ổn định bình thường ở những người có huyết áp thấp.
• Giải tỏa căng thẳng thần kinh: Tăng cường tuần hoàn máu não, giảm suy nhược thần kinh và điều trị chứng hoa mắt chóng mặt. Các hoạt chất chiết xuất từ cây có tác động tích cực đến hệ thần kinh, điều trị thiếu máu hiệu quả và giúp giải tỏa căng thẳng.
• Điều trị mất ngủ: Lá xạ đen có tác dụng gì với giấc ngủ? Theo chứng minh, lá giúp thanh lọc cơ thể, loại bỏ độc tố, giảm đau an thần, giúp cho người dùng có giấc ngủ ngon hơn.
• Chữa mụn nhọt, ngứa và loét da: Nhờ tính mát của dược liệu giúp nó có tác dụng hỗ trợ điều trị ngứa ngáy mụn nhọt rất hiệu quả.
• Điều trị bệnh về cột sống, xương khớp: Công dụng của lá xạ đen được nhận định điều trị tích cực các bệnh về xương khớp và tổn thương cột sống như: điều trị viêm khớp dạng thấp, đau thần kinh tọa, thoát vị đĩa đệm…
• Điều trị viêm gan A,B,C: Khả năng kháng virus, phòng chống sự phát triển vi sinh vật đa bào đơn bào nên cây không chỉ giúp điều trị viêm gan A,B,C hiệu quả mà còn giúp ngăn chặn một số loại virus, vi khuẩn khác.

Đối tượng sử dụng cây xạ đen

Dược liệu chỉ mang lại hiệu quả tốt khi sử dụng đúng đối tượng sau:

• Bệnh nhân mắc ung thư.
• Bệnh nhân bị bướu và các khối u lành tính.
• Bệnh nhân bị HIV.
• Bệnh nhân huyết áp cao, huyết áp thấp hay tình trạng huyết áp không ổn định.
• Bệnh nhân mắc các bệnh viêm nhiễm, lở loét, mụn nhọt.

Các bài thuốc từ cây xạ đen

Theo thời gian, các bài thuốc từ xạ đen càng đa dạng, phong phú và mang lại hiệu quả ngày càng cao. Có thể sắc nước uống hàng ngày hoặc dùng dạng cao xạ đen cũng rất tiện lợi.

Bài thuốc cây xạ đen trị ung thư

• Nguyên liệu: 40g cây xạ đen, 30g bạch hoa xà, 20g bán chi liên.
• Cách làm: Rửa sạch tất cả vị thuốc trên, đem sắc cùng 1500ml nước. Đun lửa nhỏ đến còn khoảng 600ml nước thì dừng lại. Để nguội chia ra uống trong ngày, nên uống sau ăn khoảng 15 phút để đạt hiệu quả.

Điều trị các bệnh về gan, viêm gan

• Nguyên liệu: 50g xạ đen (lá và thân), 10g mật nhân và 30g cà gai leo.
• Cách làm: Các nguyên liệu trên được rửa sạch sắc cùng 1200ml nước, đến khi sôi đun thêm khoảng 15 phút cho thuốc ngấm, lọc lấy nước chia đều uống trong ngày.

Bài thuốc giúp phòng bệnh và tăng cường sức khỏe

• Nguyên liệu: 70g xạ đen (lá và thân) và 1500ml nước.
• Cách làm:  Rửa sạch xạ đen, đem đun với nước, sau khi sôi đun lửa nhỏ khoảng 20 phút nữa cho ngấm, để nguội uống thay nước lọc hằng ngày.

Điều trị tiểu đường

• Nguyên liệu: 20g lá xạ đen.
• Cách làm: Dược liệu đem đi rửa sạch, sắc cùng với nước, để uống hằng ngày. Dùng trước mỗi bữa ăn.

Để bệnh nhanh chóng được cải thiện nên kiên trì sử dụng hằng ngày.

Điều trị mụn nhọt, cầm máu vết thương

• Nguyên liệu: 3-5 lá xạ đen tươi.
• Cách làm: Giã nát vị thuốc, đắp lên vùng bị thương, dùng băng bó lại để cố định. Trước khi đắp nên vệ sinh sạch vùng đó để tránh nhiễm trùng.

Bài thuốc lợi tiểu

• Nguyên liệu: xạ đen 15g, kim ngân hoa 12g
• Cách làm: Rửa sạch các nguyên liệu trên, đem đi sao vàng hạ thổ. Sau đó hãm với nước sôi trong khoảng 20 phút, để nguội và chia uống trong ngày.

Bài thuốc điều trị mất ngủ, giải nhiệt

• Nguyên liệu: 50g xạ đen.
• Cách làm: dược liệu sau khi được phơi khô, sắc lấy nước uống. Sử dụng thay trà mỗi ngày, không nên để qua đêm.

Lưu ý về cách sử dụng cây xạ đen

Dù là dược liệu được cho lành tính, nhưng xạ đen cũng sẽ có tác dụng không mong muốn trong một số trường hợp như:

• Chóng mặt, hoa mắt: Đây là triệu chứng hạ huyết áp do sử dụng quá liều quy định. Các chuyên gia cho rằng, chỉ nên sử dụng tối đa 70g xạ đen mỗi ngày. Người bị huyết áp thấp nên sử dụng với liều lượng thấp hơn.
• Đầy bụng, đi ngoài: Đây là hậu quả của việc để thuốc qua đêm. Bởi vì để qua đêm thuốc rất dễ bị thiu, ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa gây đầy bụng khó tiêu.
• Ngủ gà ngủ gật: Do đặc tính giúp an thần ngủ ngon, nên người dùng không nên pha quá đặc xạ đen vào buổi sáng, gây ảnh hưởng tới công việc của bạn.

Bên cạnh đó, để hạn chế tác dụng phụ và mang lại hiệu quả tốt nhất, người dùng cần lưu ý những điều sau:

• Không dùng cho phụ nữ mang thai, phụ nữ cho con bú và trẻ em dưới 5 tuổi. Tác dụng của cây xạ đen với bà bầu cần cân nhắc với nguy cơ ảnh hưởng đến thai nhi. Trong trường hợp mắc khối u hoặc bệnh gì khác muốn sử dụng xạ đen thì nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
• Rau muống, đậu xanh, măng chua, cà pháo, đồ uống có cồn… sẽ làm giảm tác dụng của dược liệu xạ đen. Vì vậy sử dụng cây xạ đen và tác dụng nếu mong muốn có hiệu quả thì nên kiêng ăn uống các thực phẩm trên.
• Người mắc các bệnh về thận cũng không nên sử dụng vị thuốc này. Dược liệu này tốt cho gan nhưng lại không tốt cho thận. Nếu bạn bị bệnh liên quan đến thận thì không nên dùng bởi xạ đen này có thể làm chức năng thận suy giảm.
• Khi sử dụng cây xạ đen chữa ung thư phổi hay các loại ung thư khác, có thể sử dụng song song dược liệu với các loại thuốc tây, nhưng sử dụng cách nhau ít nhất 30 phút để đạt hiệu quả tối ưu, tránh sử dụng cùng lúc.
• Nên kiên trì sử dụng, ban đầu dùng với liều ít một, sau đó cơ thể thích nghi thì tăng dần lên tránh các tác dụng phụ không mong muốn như đau bụng, đi cầu phân lỏng…
• Nhiều người thắc mắc cây xạ đen có gây vô sinh không? Thực tế chưa có bất cứ nghiên cứu khoa học nào khẳng định vấn đề này. Nó không ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng, khả năng tình dục của cả nam và nữ. Thậm chí còn hỗ trợ điều trị một số bệnh phụ khoa nữ rất tốt.

Với những thông tin đưa ra trên đây, hy vọng quý độc giả đã hiểu rõ cây xạ đen chữa bệnh gì, từ đó bạn biết cách áp dụng vào thực tế chữa bệnh. Hiện nay có nhiều nơi bán cây xạ đen, người dùng nên chọn nơi uy tín để mua được hàng đúng chất lượng, đúng nguồn gốc.