Cây sầu đâu được ứng dụng phổ biến trong Đông y nhất là với công dụng ổn định đường huyết và làm đẹp. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết 15 cách sử dụng loại cây dược liệu sau đây.

Cây sầu đâu là cây gì? Cách nhận biết

• Tên khoa học: Azadirachta Indica.
• Tên gọi khác: Xoan sầu đâu hay xoan trắng, hạt khổ sâm, khổ luyện tử, nha đảm tử, chù mền, bạt bỉnh, xoan Ấn Độ,…
• Tiếng Anh: Neem tree.

Đặc điểm thực vật

Đây là cây thân gỗ cao chừng 10 – 15m, nhánh cây tỏa rộng, có tán hình oval hơi tròn, và có đường kính từ 15 – 20cm.

Lá sầu đâu mọc so le, dài từ 20 – 30cm, một lần kép gồm 6 – 15 đôi lá chét mọc đối, nhẵn, hình ngọn giáo với gốc không cân đối và mép có răng tù.

Chuỳ hoa thường mọc ở nách lá và ngắn hơn lá, gồm nhiều xim nhỏ. Hoa thơm, màu trắng hoặc vàng cao 5 – 6mm, dài có lông, đầu nhuỵ phình lên với 3 gai và một vòng lông. 

Quả hạch màu đỏ, dài 2cm, có một vỏ cứng dễ vỡ và có một hạt hóa gỗ, thịt quả khi chín màu đen.

Phân bố địa lý

Cây sầu đâu phát triển mạnh trong mùa khô nhiệt đới và cận nhiệt đới. Do đó loại cây này có nhiều ở Indonesia, Sri Lanka, 3 nước Đông Dương cũng như Ấn Độ. 

Tại Việt Nam sầu đâu mọc nhiều ở các tỉnh như Ninh Thuận, Bình Thuận, An Giang và một vài tỉnh đồng bằng sông Cửu Long.

Thành phần hóa học

Các thành phần hóa học có trong cây sầu đâu là:

• Lá: Có chứa hợp chất Quercetin bao gồm các hoạt chất như Flavonoid, Beta-sitosterol, steroid và nhiều loại Liminoid khác nhau (còn gọi là nimbin cùng các dẫn xuất đi kèm).
• Hạt: Chứa tới 45% dầu, trong dầu này chứa các chất đắng nimbin, nimbini và nimbidin. Trong đó Nimbin là hoạt chất chứa sunfua. Còn Azadirachtin là một loại thuốc trừ sâu hiệu quả có thể chống lại khoảng 200 loài côn trùng.
• Cụm hoa: Có chứa một glucozit nimbosterin (0,005%) và 0,5% tinh dầu, nimbo sterol, nimberetin và axit béo.
• Hoa: Có chứa một chất đắng, một chất dầu kích thích đắng.
• Quả: Trong quả sầu có 23% dầu dạng lỏng, màu trắng. Ngoài ra còn có kosamin, chất tanin, chất men có thể là men thủy phân, amydalin, chất quassin và chất saponin.
• Vỏ thân: Có chứa 0,04% nimbin; 0,9001% nimbinin; 0,4% nimbidin và 0,02% tinh dầu.

Bộ phận thường dùng

Tất cả các bộ phận từ thân, vỏ, lá, rễ, hoa, quả cây sầu đâu đều được dùng làm thuốc.

Cách thu hái và chế biến:

• Lá có thể sử dụng tươi hoặc phơi khô dùng dần. Khi cây sầu đâu bắt đầu ra hoa thay lá vào khoảng tháng 10 đến tháng giêng âm lịch, người dân thường hái lá sầu đâu để ăn và bán làm thuốc.
• Quả thu hái và chế biến khá đơn giản. Vào tháng 8 – tháng 12 khi quả chín hái về phơi hay sấy khô để loại bỏ tạp chất. Quả khô có thể bảo quản và sử dụng 10 năm gần như không hỏng và không giảm tác dụng.

Tác dụng của cây sầu đâu?

Công dụng hữu hiệu nhất của cây sầu đâu là ổn định đường huyết và làm đẹp. Cụ thể như sau:

• Lá sầu đâu: Có vị đắng, hậu ngọt, tính mát, công dụng điều trị một số bệnh như bệnh phong, rối loạn mắt, chảy máu mũi, buồn nôn, ăn không ngon, loét da, bệnh tim mạch, sốt, tiểu đường, giun đường ruột, bệnh nướu răng và một số bệnh lý về gan. Bên cạnh đó, lá cây còn có tác dụng kiểm soát sinh sản mà ít người biết đến.
• Vỏ sầu đâu: Vỏ cây thường được sử dụng để chữa bệnh sốt rét, bệnh dạ dày, đường ruột, bệnh da, đau nhức và sốt.
• Hoa sầu đâu: Hoa ít đắng, có mùi thơm được sử dụng để làm giảm mật, kiểm soát đờm và điều trị giun đường ruột.
• Quả sầu đâu: Quả sầu đâu được sử dụng để điều trị bệnh trĩ, giun đường ruột, rối loạn nước tiểu, chảy máu mũi, đờm, rối loạn mắt, đái tháo đường, vết thương ngoài da và bệnh phong.
• Cành sầu đâu: Cành sầu đâu được sử dụng để điều trị chứng ho, hen suyễn, bệnh trĩ, giun, mật độ tinh trùng thấp, rối loạn nước tiểu và bệnh lý tiểu đường.
• Hạt sầu đâu: Dầu hạt và hạt được sử dụng để điều trị bệnh phong và giun đường ruột, ngoài ra cũng được sử dụng để ngừa thai và phá thai.
• Cành, vỏ cây và quả: Các bộ phận này có tác dụng làm thuốc bổ và chất làm se.

Các bài thuốc từ cây sầu đâu

Sầu đâu được sử dụng trong các bài thuốc chữa bệnh như:

Kiểm soát đường huyết

Bệnh nhân mắc tiểu đường có thể kiểm soát lượng đường trong máu bằng cách sử dụng lá sầu đâu. Vì theo các nghiên cứu đã chứng minh loại lá này mang lại hiệu quả cao trong việc giảm bớt nồng độ glucose trong cơ thể. Bên cạnh đó còn cho phép tuyến tụy tiết insulin, khiến lượng đường trong máu được kiểm soát ở mức cho phép.

Cách dùng: Lấy 5 – 10 lá tươi hoặc phơi trong mát cho hơi héo rồi đun sôi lấy nước uống mỗi ngày. Nước thuốc có vị rất đắng nhưng hậu ngọt, không khó uống, sử dụng thường xuyên mang lại hiệu quả cao.

Cây sầu đâu chữa túi mật

Khi cơ thể mắc tình trạng bệnh liên quan đến túi mật như: Viêm túi mật, viêm đường dẫn mật, sỏi túi mật, sỏi đường dẫn mật,… có thể sử dụng:

• Dùng Sầu đâu, kim tiền thảo, nhân trần, sài hồ, mã đề, chỉ xác, uất kim, đại hoàng và chi tử.
• Đem tất cả dược liệu sao vàng rồi sắc uống mỗi ngày 1 thang, dùng liên tục trong vòng 2 tuần để có hiệu quả tốt nhất.

Dầu sầu đâu giảm đau nhức và trị bệnh ngoài da

Cách dùng: Sử dụng 100g lá sầu đâu ngâm với 100g cồn 90 độ C trong 24 giờ. Sau đó thêm dầu dừa rồi đem chưng cách thuỷ trong 3 giờ để thu được dầu màu xanh lục. Sử dụng dầu sầu đâu để xoa bóp vào vị trí đau nhức, chấn thương.

Trị viêm loét dạ dày, tá tràng

Cách giảm đau do viêm loét dạ dày tá tràng từ cây sầu đâu như sau:

Sử dụng 20 – 30g vỏ cây đem sắc với nước để uống hàng ngày. Sử dụng thường xuyên, sau 10 ngày sẽ giảm dần các triệu chứng đau bụng, ợ hơi, trào ngược, khó tiêu,…

Thuốc mỡ từ lá sầu đâu trị mụn nhọt

Cách làm thuốc mỡ trị mụn như sau:

• Lấy 85g lá sầu đâu rửa sạch cho vào một cái bình bằng đồng rồi thêm dầu mù tạt và đun nóng lên.
• Khi dầu bắt đầu sôi thì cho thêm 85g lá sầu đâu vào, đun đến khi lá chuyển sang màu đen hãy tắt bếp và để nguội.
• Sử dụng khăn sạch hoặc dụng cụ để lọc lấy dầu và đổ thêm vào đó long não cùng một số dầu mỏ thạch. 
• Sau khi thu được thuốc mỡ, có thể dùng để bôi lên nốt mụn nhọt hoặc dùng điều trị nấm và các vết thương ngoài da khác.

Bài thuốc trị sốt rét

Sốt rét là bệnh dễ dàng gặp phải thường gây vàng da và những cơn sốt kéo dài ảnh hưởng lớn đến công việc và sinh hoạt hàng ngày. Cách dùng như sau:

Lấy 60g lá sầu đâu tươi và 4 quả hạt tiêu đen xay nhuyễn, sau đó cho thêm 125ml nước vào trộn kỹ rồi uống. Sử dụng thường xuyên các triệu chứng bệnh sẽ giảm dần và không tái phát lại.

Trị rắn, rết cắn bằng cây sầu đâu

Cách dùng: 1 nắm lá cây sầu đâu, thêm 1 chút muối giã nát rồi vắt lấy nước cho bệnh nhân uống, phần xác dùng đắp trên vết thương. Sau 1 lúc dùng thuốc sẽ hết nhức và giúp vết thương nhanh liền da.

Giảm đau do chấn thương

Trong quá trình làm việc hoặc vận động nhất là công việc tay chân và chơi thể thao rất dễ gây chấn thương ngoài da. Để giảm nhanh tình trạng đau nhức, sưng tấy có thể sử dụng bài thuốc sau:

Lấy 6g nước ép lá sầu đâu và 12g nước ép gừng trộn cùng với nước. Sau đó đem hỗn hợp xoa bóp lên vùng da bị chấn thương hàng ngày. Kiên trì sử dụng giúp cắt giảm cơn đau nhanh chóng.

Điều trị hói đầu

Điều trị tình trạng ít tóc, rụng tóc, tóc mọc chậm gây hói đầu có thể áp dụng các bài thuốc từ dược liệu sầu đâu sau:

• Cách 1: Sử dụng lá sầu đâu tươi bôi lên vùng da đầu bị hói, các hợp chất có trong lá sẽ kích thích da đầu mọc tóc mới nhanh hơn.
• Cách 2: Nếu tình trạng rụng tóc vừa mới bắt đầu có thể lấy lá sầu đâu trộn với lá của cây táo tàu hoặc mận Ấn Độ rồi đem đi đun với nước. Dùng nước thuốc này gội đầu mỗi ngày để giảm tình trạng rụng tóc, kích thích tóc mọc nhanh và giữ cho tóc đen mượt hơn.

Chữa rận và ngứa ngáy da đầu

Cách dùng: Nghiền nhuyễn trái sầu đâu sau đó thêm nước vào dùng để tắm hoặc gội đầu. Sử dụng thường xuyên tình trạng ngứa ngáy, khó chịu sẽ giảm nhanh chóng.

Trị bệnh bạch bì bằng cây sầu đâu

Cách dùng: Lấy lá, hoa và trái sầu đâu với tỉ lệ bằng nhau và đem đi sấy khô. Sau đó đem xay nhuyễn và dùng 1 muỗng bột pha với nước để uống mỗi ngày.

Điều trị tiêu chảy mãn tính

Có thể điều trị tình trạng tiêu chảy kéo dài gây mất nước, khiến cơ thể mệt mỏi bằng bài thuốc sau: 

Lấy 1g hạt cây sầu đâu, thêm một chút đường và đem xay nhuyễn. Sử dụng nước để uống và chỉ nên ăn cơm trắng trong quá trình điều trị.

Điều trị sốt mãn tính

Cách dùng: Lấy 20 lá sầu đâu và 20 hạt tiêu đen đun sôi với 500ml nước đến khi còn khoảng 125ml thì tắt bếp và làm mát hỗn hợp. Dùng nước thuốc uống vào mỗi buổi sáng và tối trước khi đi ngủ để giảm nhanh tình trạng sốt.

Điều trị sỏi thận

Cách dùng: Lấy cây sầu đâu đốt thành tro rồi dùng 1 muỗng hòa với nước lạnh. Uống nước thuốc 3 lần/ ngày để giúp làm tiêu sỏi thận và giảm tình trạng đau nhức, khó chịu.

Cây sầu đâu trị chứng khó tiêu

Khi cơ thể gặp tình trạng chướng bụng, khó tiêu có thể sử dụng bài thuốc sau:

Lấy 25 lá cây sầu đâu, 3 lá đinh hương, 3 hạt tiêu đen đem đi xay nhuyễn. Sau đó cho thêm một ít nước và đường, trộn đều lên và uống 2 lần một ngày. Sử dụng bài thuốc trong vòng 3 ngày các triệu chứng bệnh sẽ suy giảm nhanh chóng.

Dùng cành cây sầu đâu làm kem đánh răng

Cách dùng:

• Lấy cành cây sầu đâu khô và lá sầu đâu để trong bóng râm rồi đem đốt cháy để lấy tro.
• Sử dụng ít bạc hà, muối và đinh hương trộn cùng tro sầu đâu mới thu được.
• Sử dụng hỗn hợp bột để đánh răng hàng ngày giúp làm sạch và tăng cường sức khỏe răng miệng.

Sổ giun cho trẻ em

Cách dùng: Đun lá sầu đâu lấy nước rồi pha cùng 1 ít mật ong vào 5g bột A Ngùy để sổ giun cho trẻ. Sau khi sử dụng cách điều trị này sẽ mang lại hiệu quả nhanh chóng.

Dược liệu sầu đâu giá bao nhiêu?

Dược liệu sầu đâu khô có bán ở khắp các nhà thuốc Đông y hoặc cửa hàng phân phối dược liệu. Thông thường lá khô có màu vàng chanh giá 250.000đ/ 1kg và bột lá có giá thành 350.000đ/ 1kg.

Tuy nhiên, thị trường dược liệu nước ta chưa được kiểm soát chặt chẽ do đó có nhiều loại không có nguồn gốc rõ ràng hoặc không đảm bảo chất lượng. Do đó, khi chọn mua người dùng cần chú ý nên mua ở địa chỉ uy tín để đảm bảo chất lượng và giá thành.

Lưu ý khi chữa bệnh bằng cây sầu đâu     

Một số lưu ý cần ghi nhớ khi sử dụng cây sầu đâu chữa bệnh tại nhà:

• Không nên lạm dụng lá sầu đâu chữa bệnh, vì dùng quá nhiều có thể gặp phải tình trạng như thiếu ngủ, thiếu máu, tiêu chảy dẫn đến nôn mửa, mất dần ý thức. Tình trạng nặng hơn có thể gây động kinh, não không bình thường và tử vong. 
• Trẻ nhỏ không nên ăn hạt sầu đâu hoặc uống dầu ép từ hạt sầu đâu. Vì sau khi sử dụng cơ thể của trẻ sẽ gặp tác dụng phụ nghiêm trọng. 
• Tinh dầu và vỏ cây được cho là có hại cho bà bầu và thai nhi, do đó, trước khi sử dụng dược liệu này nên tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Tránh gặp phải tác dụng phụ sau khi phẫu thuật nên ngưng sử dụng vị thuốc sầu đâu trước ít nhất 2 tuần.
• Lá sầu đâu có thể làm giảm chất lượng tinh trùng và ảnh hưởng đến quá trình sinh sản do đó cần tìm hiểu kỹ trước khi sử dụng.
• Dược liệu trước khi dùng cần phải rửa sạch để loại bỏ bụi bẩn.
• Các bài thuốc từ cây sầu đâu cần phải sử dụng trong thời gian dài mới mang lại hiệu quả cao. Bên cạnh đó, tùy thuộc cơ địa của mỗi người mà có kết quả trị bệnh khác nhau. Do đó, sau 3 – 5 ngày áp dụng tình trạng bệnh không có chuyển biến cần thay đổi bài thuốc phù hợp hơn.
• Khi dùng dược liệu để điều trị bệnh, nếu cơ thể xuất hiện các dấu hiệu bất thường cần ngừng sử dụng và đến ngay các cơ sở y tế để thăm khám, điều trị.

Cây sầu đâu có chứa các hợp chất giúp điều trị bệnh hiệu quả. Ngoài ra, loại cây này có thể dùng chế biến món ăn, người bệnh có thể bổ sung vào thực đơn hàng ngày giúp hỗ trợ điều trị bệnh hiệu quả.