Cây ké đầu ngựa: Bật mí những công dụng trị bệnh tuyệt vời

Cây ké đầu ngựa mọc dại ở khá nhiều nơi trên đất nước ta. Đông y cho rằng đây là một thảo dược quý dùng trị được nhiều bệnh như xoang mũi, mề đay hay nhiễm phong hàn… Vậy bạn đã biết chính xác hình ảnh cây ké đầu ngựa và những bài thuốc từ thảo dược này chưa? Tìm hiểu chi tiết hơn đặc điểm nhận dạng và cách dùng ngay sau đây.

Nhận biết cây ké đầu ngựa

Cây ké đầu ngựa là vị thuốc quý mà dân gian và nhiều thầy thuốc Đông y đã sử dụng từ lâu. Dược liệu này còn được gọi là cây phắc ma, hay xương nhĩ. Trong ngôn ngữ của người dân tộc tày nó có tên Mac nháng. Còn tại một số tài liệu y học cổ truyền, ké đầu ngựa được ghi chép là thương nhĩ tử hoặc thương nhĩ. Theo ngôn ngữ khoa học phương Tây, người ta dùng từ Xanthium Strumarium để chỉ loại cây này.

Đặc điểm mô tả

Ké đầu ngựa thuộc họ Cúc (Asteraceae), phân bố nhiều ở miền núi và trung du của các nước châu Á. Đặc điểm cây ké đầu ngựa được mô tả như sau:

• Thân cây: Ké đầu ngựa là cây thân cỏ, chiều cao của thân trung bình chỉ từ 50 – 120cm. Trong quá trình sinh trưởng, nó mọc ra nhiều cành với rãnh nhỏ. Trên thân và cành có một lớp gai ngắn bao phủ.
• Lá cây: Lá ké đầu ngựa mọc đơn lẻ và so le, hình thù gần giống như tam giác, nhưng lại mềm mại. Vì thế nhiều người mô tả giống như hình trái tim. Ở ngoài mép lá có các răng cưa như gai nhỏ. Hai mặt của lá đều được phủ lông cứng và đều.
• Hoa: Hoa ké đầu ngựa nở vào tháng 5 đầu hè. Nó xuất hiện dưới dạng chùm mọc ra từ nách lá hoặc đầu các cành nhỏ. Có 2 loại hoa cùng được hình thành là hoa lưỡng tính và hoa cái. Bông lưỡng tính chứa 5 thùy, cấu tạo như hình ống nhỏ, còn bông cái không có tràng vào mào lông.
• Quả: Quả cây ké đầu ngựa là bộ phận được nhiều người quan tâm nhất bởi nó thường được dùng nhiều. Loại quả này khá đặc biệt bởi nó có hình bầu dục, nhưng bao phủ khắp phía ngoài là lớp gai móc nhọn. Do hoa cây này mọc theo chùm nên quả của chúng cũng tạo cụm. Bạn có thể nhìn thấy quả ké đầu ngựa màu xanh lục vào những ngày tháng 6, tháng 7 của nam.
• Đặc điểm phân bố: Trên thế giới, người ta ghi nhận ké đầu ngựa mọc tại Trung Quốc, Nhật bản… và cả Việt Nam. Cụ thể, ở nước ta cây này xuất hiện ở nhiều tỉnh thành phía bắc như Vĩnh Phúc, Sơn la, Quảng Ninh hay Lào Cai. Đặc biệt, chúng sinh trưởng rất mãnh liệt trên những bãi cỏ hoang, bờ ruộng, bìa rừng, sườn đồi, thậm chí là rìa đường.

Trồng, thu hoạch và bào chế cây ké đầu ngựa

Là cây dại nhưng ké đầu ngựa cũng được trồng ở nhiều vườn dược liệu, bệnh viện và kể cả một số gia đình để phục vụ làm thuốc chữa bệnh. Loại cây này có khả năng thích nghi với nhiều loại đất đai, khí hậu. Kỹ thuật trồng ké đầu ngựa không phức tạp, chỉ cần gieo bằng hạt.

Vào mùa xuân, khi hạt ké đầu ngựa chín và rụng xuống lâu ngày, nó sẽ tự mọc lên ở trong tự nhiên. Dựa vào đặc điểm này, người ta cũng gieo hạt ké vào đầu năm âm lịch.

Nơi trồng dược liệu này không được ngập úng hoặc quá nhiều sỏi đá. Khi gieo hạt, bạn cần làm đất nhỏ, nhổ sạch cỏ và đánh luống cao khoảng 20cm và bón lót bằng phân chuồng. Mỗi lỗ cho khoảng 3 hạt ké đầu ngựa, đào cách nhau 30 x 30 cm hoặc rộng hơn.

Phủ đất cho kín hạt và tưới nước thường xuyên để cây mọc sau 10 ngày. Khi cây con cao khoảng 10cm thì đem ra trồng riêng lẻ, mỗi cây cách nhau khoảng 20cm.

Trong quá trình chăm sóc cây có thể dùng phân đạm để tưới cho cây lúc còn nhỏ hoặc khi ké đầu ngựa đơm hoa. Chú ý vun xới và làm cỏ sạch sẽ để cây phát triển tốt nhất và không sâu bệnh. Ké đầu ngựa cho thu quả sau khoảng 4 – 5 tháng gieo trồng.

Thời gian thu hái thường không tập trung vì quả này thường chín không đều. Thường thì người ta phải nhổ cả cây trong suốt tháng 6 và tháng 7, kết hợp phơi khô và lấy quả.

Các nhà nghiên cứu cho rằng dược tính của ké đầu ngựa phần nhiều là ở thân cây và quả. Cho nên, người ta thường chỉ thu hoạch 2 bộ phận này để làm thuốc.

Cách bào chế

Cũng giống như các loại cây khác như cối xay hay xương khỉ, ké đầu ngựa có thể dùng khô hoặc tươi. Tuy nhiên người ta thường bào chế và bảo quản để dùng khô nhiều hơn. Cụ thể các bước bào chế như sau:

• Sau khi nhổ cần loại bỏ các phần không dùng được cùng tạp chất rồi đem rửa sạch, tách riêng quả.
• Tiếp theo, đem thảo dược này phơi khô dưới nắng 3 – 4 ngày hoặc sấy bằng máy công nghiệp ở khoảng 50 độ C.
• Cuối cùng, chờ cho dược liệu nguội thì đóng gói và bảo quản ở nơi khô ráo, tránh để nhiễm ẩm, mốc, mối mọt.

Thành phần, công dụng của cây ké đầu ngựa

Tác dụng của cây ké đầu ngựa như thế nào không phải là điều ai cũng biết. Thế nhưng cả dân gian và Đông y đều đã sử dụng cây này để trị bệnh từ nhiều đời nay.

Thành phần ké đầu ngựa

Đi tìm lời giải cây ké đầu ngựa có tác dụng gì, các nhà khoa học đã phân tích mẫu vật và đưa ra kết luận đáng kinh ngạc. Theo đó, trong cây này có:

• I-ốt: Là chất rất quan trọng giúp tuyến giáp tổng hợp hormone, từ đó điều chỉnh sự phát triển của nhiều bộ phận trong cơ thể như tim mạch, hệ thần kinh, cơ quan sinh dục…
• Alkaloid: Đây là một axit amin có ở nhiều loại thực vật, nó có thể gây độc, nhưng lại được y học hiện đại sử dụng để điều chế thuốc giảm đau hoặc gây mê.
• Xanthinin: Chất này có ý nghĩa to lớn với việc phá vỡ quá trình tổng hợp axit uric. Nhờ đó, nó được sử dụng nhiều để điều trị bệnh gout từ gốc hoặc ngừa tái phát.
• Xanthumin: Cũng là một chất khá dồi dào trong cây ké đầu ngựa, xanthumin đem lại hiệu quả ức chế thần kinh trung ương.
• Glucozit: Đây là một nhóm chất hữu cơ mà khi cung cấp vào cơ thể, chúng sẽ được thủy phân thành đường glucôzơ. Nhờ đó đem lại tác dụng hỗ trợ tim mạch tăng sức co bóp. Đồng thời tác động đến dây thần kinh phế, vị, hỗ trợ chữa bệnh ở tai mũi như xoang, viêm tai…
• Vitamin C: Vitamin C tự nhiên trong cây ké đầu ngựa mang lại khả năng cải thiện thị giác, hỗ trợ hệ miễn dịch, điều hòa nhịp tim, tăng cường chức năng tiêu hóa và ngừa nhiễm trùng ở đường hô hấp rất tốt.

Ngoài ra còn có rất nhiều chất béo, axit hữu cơ trong cây ké đầu ngựa cũng cho tác dụng tốt đối với sức khỏe.

Có thể nói, ké đầu ngựa là thảo dược tự nhiên nhưng tích hợp nhiều dược tính quý giá. Cho nên việc sử dụng loại cây này để chữa bệnh thực sự có thể đem lại nhiều hiệu quả nhất định.

Phân tích trong Đông y

Trong các nguồn tài liệu của Y học phương Đông có ghi chép về vị thuốc thương nhĩ tử (tức cây ké đầu ngựa) là: Loại thảo dược có vị đắng, tính ấm, thường quy vào kinh phế. Thuốc này có chứa độc tố nên cần cẩn trọng khi dùng.

Các thầy thuốc Đông y đã biên soạn ra một số bài thuốc chữa bệnh ở đường hô hấp hay xương khớp có dùng đến thương nhĩ. Điển hình là:

• Chữa cho người bị nổi mề đay, bệnh hắc lào, nổi mẩn đỏ và ngứa, mụn nhọt…
• Chữa viêm xoang, đau họng, ho và sổ mũi kéo dài.
• Chữa đau nhức xương và khớp, thấp khớp
• Loại bỏ độc tố do nhiễm phong hàn, tê thấp, phù thũng
• Phòng và trị bướu cổ.
• Sát trùng và chữa đau răng.
• Trị bệnh ở đường tiết niệu, tiểu đường và làm lợi tiểu.
• Cân bằng đường huyết, giữ vóc dáng cân đối.

Bài thuốc Đông y và dân gian chữa bệnh với cây ké đầu ngựa

Như đã nói ở trên thì ké đầu ngựa là cây thuốc có rất nhiều tác dụng. Vậy cụ thể cây ké đầu ngựa chữa bệnh gì, các bài thuốc ra sao? Dưới đây là một số bài thuốc điển hình trị bệnh bằng cây này.

Bài trị lở loét, mụn nhọt

Nếu bạn chưa biết cây ké đầu ngựa chữa bệnh gì thì mụn nhọt, lở loét là một số trong đó. Với khả năng sát khuẩn rất tốt, cây ké đầu ngựa được nhiều thầy thuốc dùng để xử lý mụn như sau:

• Bài thuốc 1: Lấy 10g quả ké đầu ngựa thái nhỏ, phơi khô pha với 20g kim ngân hoa trong 500ml nước nóng. Dùng nước này để uống đều đặn hàng ngày thay nước lọc sẽ loại bỏ được mụn và trừ lở loét.
• Bài thuốc 2: Bạn dùng 10g ké đầu ngựa khô kết hợp với lượng tương ứng cây sài đất. Thêm vào đó 15g cây diếp dại và 5g kim ngân hoa cùng với 2g trôm lay. Đem rửa sạch hết tất cả và đun nhỏ lửa với 1 lít nước để uống phần cô đặc khi còn ấm. Nên dùng ké đầu ngựa trị mụn hàng ngày thay cho nước lọc để cải thiện vùng da bệnh.

Bài thuốc trị đau răng

Để giảm đau răng, viêm lợi bằng ké đầu ngựa, bạn làm như sau:

• Lấy quả ké đầu ngựa khô hoặc tươi đem đun với 100ml nước cho sôi kỹ.
• Chắt lấy nước để súc miệng từ 5 – 10 phút mỗi ngày sau khi thức giấc và trước lúc ngủ.

Trị viêm xoang

• Ké đầu ngựa chữa viêm xoang thế nào? Nhiều người dùng đã thử chữa viêm xoang bằng cây ké đầu ngựa và phản hồi rất tốt. Các tiến hành như sau:
• Lấy 16g ké đầu ngựa khô kết hợp với 12g hạ khô thảo.
• Thêm vào đó 8g tân di và 6g bạc hà cùng cát cánh, trôm lay và bạch chỉ mỗi vị 4g.
• Đem tất cả đi rửa sạch và sắc nhỏ lửa với 800ml nước để được hỗn hợp cô đặc giàu dược tính. Chắt nước này uống ấm thay nước lọc trong ngày sẽ cải thiện được triệu chứng bệnh ở khoang mũi.

Cách dùng cây ké đầu ngựa trị sỏi thận theo dân gian

Nhiều nơi người ta còn lấy ké đầu ngựa khô để trị bệnh sỏi thận. Cách làm cụ thể:

• Làm sạch 2 nguyên liệu là ké đầu ngựa và đình lịch (cùng lượng) rồi đốt tồn tính. Tức là rang các dược liệu cho cháy xém, sao cho khói bốc lên thì ngừng.
• Để nguội rồi đem tán thành bột, sau đó lấy 8g mỗi ngày để hòa với nước uống.

Bài thuốc chữa bệnh đau ở xương do phong tê thấp

Những ai đau mỏi, nhức xương do ảnh hưởng của phong tê thấp có thể dùng bài thuốc với cây ké đầu ngựa như sau:

• Lấy 12g ké đầu ngựa, kết hợp cùng lượng tương ứng ngải cứu và cỏ xước.
• Thêm vào 28g cỏ hy thiêm và 16g cây cỏ mực, cùng thổ phục linh 20g.
• Đem rửa sạch tất cả, để róc nước rồi cho vào chảo gang sao khô lại.
• Lấy các dược liệu ấy sắc với nước thật kỹ để dược tính hòa vào nhau và cô đặc rồi uống ấm.
• Thực hiện mỗi ngày để ké đầu ngựa cùng các thảo dược giúp bạn đẩy lùi cơn đau ở xương khớp.

Bài thuốc chữa mề đay

Nếu bạn bị nổi mề đay khiến da tấy đỏ và ngứa ngáy, nóng rát, có thể dùng ké đầu ngựa để trị như sau:

• Lấy 15g ké đầu ngựa (phần hạt) kết hợp với 30g sinh địa và 12g cỏ bạc hà.
• Đem rửa sạch các nguyên liệu rồi cho sinh địa cùng ké đầu ngựa vào ấm sắc với 800ml nước.
• Khi dược tính đã chiết ra nước nhiều thì bạn tắt lửa và bỏ cỏ bạc hà vào rồi đậy nắp một lúc.
• Cuối cùng rót ra để uống nước trị mề đay tại nhà. Lặp lại quá trình này trong nhiều ngày để ké đầu ngựa cùng các dược liệu lấy lại làn da bình thường cho bạn.

Ngoài ra, nếu bị mề đay mọc thành đám hoặc rải khắp toàn thân, bạn sử dụng ké đầu ngựa theo cách sau:

• Dùng 10g thân cây ké đầu ngựa khô, kết hợp với 15g cỏ bạc hà và lượng tương ứng bạch tô.
• Rửa sạch các dược liệu để đun lấy nước cô đặc, sau đó thêm gạo vào nấu thành cháo.
• Sử dụng trong ngày khi còn ấm để cháo bạc hà ké đầu ngựa phát huy công hiệu.

Bài thuốc trị sổ mũi, xoang

Có nhiều thành phần kháng viêm, sát khuẩn, ké đầu ngựa cũng được dùng để chữa sổ mũi, viêm xoang trong Đông y. Người ta làm như sau:

• Dùng 12g ké đầu ngựa, kết hợp với bạch chỉ 8g.
• Thêm vào thang thuốc 6g thiên niên kiện và lượng tương ứng xuyên khung.
• Đem tất cả đi rửa rồi sắc lấy nước cô đặc để chắt ra uống mỗi ngày.

Hoặc dùng:

• 20g ké đầu ngựa kết hợp với 30g hoàng kỳ.
• Thêm vào đó 10g địa tô cùng 6g bạch chỉ và 4g tế tân.
• Sắc lấy nước rồi đem nấu cùng với 60g gạo tẻ và đường trắng vừa đủ để làm cháo ăn trong ngày.

[pr_middle_post]

Chữa mờ, hoa mắt

Một trong những bệnh nữa có thể chữa bằng ké đầu ngựa đó là tình trạng hoa mắt, chóng mặt, mắt mờ. Để xử lý tình trạng này, các thầy thuốc Đông y mách bạn như sau:

• Lấy quả cây ké đầu ngựa đã phơi khô để tán thành bột mịn.
• Sau đó mỗi ngày bạn hòa 4g bột này với 1 chén rượu gạo để uống vào các bữa sáng, trưa, tối.
• Còn rất nhiều cách chữa bệnh bằng ké đầu ngựa khác chưa được liệt kê ra ở đây. Khi tìm hiểu, nghiên cứu,
• người bệnh cần xác thực thông tin với chuyên gia và nhờ tư vấn nếu muốn sử dụng.

Lưu ý khi sử dụng

Mặc dù công dụng cây ké đầu ngựa có rất nhiều, nhưng các nghiên cứu cũng cho thấy trong cây này có cả độc tính. Vì thế, khi dùng ké đầu ngựa, bạn cần thận trọng và lưu ý các vấn đề sau:

• Cần bốc thuốc theo đơn kê của bác sĩ, không được tự ý thay đổi liều lượng hoặc kết hợp ké đầu ngựa với các thảo dược khác.
• Khi sắc ké đầu ngựa cùng các thuốc khác để uống, tuyệt đối không được để qua đêm. Bởi uống nước đã sắc sau 1 ngày có thể gây hại cho sức khỏe.
• Nếu bạn đang nhức đầu hoặc bất thường về khí huyết, hãy thận trọng với ké đầu ngựa.
• Không dùng hạt ké đầu ngựa đã mọc mầm, bị ẩm mốc… vì nó có thể tạo ra những hợp chất độc hại.
• Nếu muốn dùng ké đầu ngựa cho trẻ sơ sinh và các chị em mang bầu, nuôi con bú, cần được sự cho phép của thầy thuốc.
• Nếu mẫn cảm với thành phần của cây này, bạn nên ngưng sử dụng và đến cơ sở y tế kiểm tra, xử lý ngay.
• Ăn uống hợp lý, hạn chế thịt lợn và sống lành mạnh khi chữa bệnh bằng cây ké đầu ngựa.

Trên đây là những thông tin chi tiết về cây ké đầu ngựa – một dược liệu quý chữa được nhiều bệnh. Khi tìm hiểu và sử dụng, đừng quên hỏi ý kiến của bác sĩ y học cổ truyền để đảm bảo hiệu quả.