Đơn lá đỏ là loài thực vật thường được trồng làm cây cảnh và là vị thuốc quý trong Đông y. Cây thuốc này có thể sử dụng để điều trị rất nhiều chứng bệnh như: Mề đay, mẩn ngứa, thấp khớp, zona, kiết lỵ, đại tiện ra máu,…

Tìm hiểu chung về cây đơn lá đỏ

• Tên gọi khác: Đơn tía, cây đơn mặt trời, đơn tướng quân, cây lá liễu, liễu hai da, liễu đỏ, cây mặt quỷ, hồng bối quế hoa. 
• Tên khoa học:  Excoecaria cochichinensis Lour.
• Họ: Thầu dầu Euphorbiaceae. 

Đặc điểm thực vật

Cây đơn lá đỏ cao khoảng 70 – 100cm, thân cây nhỏ, mảnh và có màu màu lục hoặc màu đỏ nâu. Thân cây tuy nhỏ nhưng lại có rất nhiều lá. Lá mọc đối xứng, phiến thường có hình bầu dục thuôn dài, phía đầu có mũi nhọn ngắn. Phần mép lá có răng cưa, cuống lá ngắn. Lá cây đơn mặt trời có màu đặc trưng là mặt trên màu lục bóng còn mặt dưới màu đỏ tía.

Hoa thường mọc thành cụm ở ngọn hoặc nách lá, hoa đực có chiều dài khoảng 2cm, hoa cái thường ngắn hơn. Hoa nở mùa hè, vào các tháng 4 – 6 và có màu trắng rất đẹp. Quả của loại cây này có dạng 3 mảnh, đường kính tầm 1cm. quả non màu xanh khi chín có màu đỏ, hạt bên trong hình cầu màu nâu nhạt và có đường kính khoảng 4 mm. Mùa quả của cây đơn mặt trời là vào mùa thu.

Phân bố địa lý

Cây đơn lá đỏ thường mọc hoang hoặc được trồng nhiều nơi ở các quốc gia khu vực Đông Nam Á và Trung Quốc. Ở nước ta giống cây được trồng để làm cảnh hoặc làm thuốc chữa bệnh.

Cách trồng cây đơn lá đỏ

Cách trồng cây đơn lá đỏ rất đơn giản, chỉ cần trồng bằng hạt tách ra từ quả chín thu được ở vụ đông xuân. Giống cây này thích nghi được ở nhiều khí hậu, thổ nhưỡng khác nhau. Đặc biệt cây rất dễ sống, luôn xanh tốt và tốn ít công chăm sóc.

Thu hái và sơ chế

• Bộ phận sử dụng: Lá cây đơn đỏ.
• Thời gian: Lá đơn đỏ được thu hái quanh năm, đặc biệt là vào tầm tháng 4 – 6. Đây được cho là thời điểm tốt nhất để thu hoạch bởi vì hàm lượng dược chất vào giai đoạn này sẽ cao hơn bình thường. 
• Thu hái và sơ chế: Khi thu hái cần chọn lá to, dày, chứa nhiều nhựa. Lá sau khi thu về đem rửa sạch, thái nhỏ rồi phơi khô, dùng lò sấy khô hoặc sao vàng.
• Bảo quản: Bảo quản lá thuốc nơi khô ráo, tránh môi trường ẩm thấp hoặc có mối mọt.

Tác dụng của cây đơn lá đỏ trong y học

Quy kinh, tính vị: Dược liệu đơn lá đỏ có tính mát, vị đắng, hơi ngọt, tác dụng dụng thanh nhiệt, giải độc, giảm đau, lợi tiểu, trừ thấp, khu phong. 

Chủ trị: Dược liệu được dùng để trị bệnh mẩn ngứa, mụn nhọt, mề đay, dị ứng, tiêu chảy, đại tiện ra máu,…

Thành phần hóa học: Trong lá cây đơn đỏ có chứa nhiều thành phần hóa học đa dạng như:

• Có hàm lượng chất flavonoid tương đối cao, đây là hoạt chất có tác dụng kháng khuẩn và chống oxy hóa cực tốt. 
• Tannin là chất có khả năng tạo ra liên kết bền vững giữa các hợp chất cao phân tử và các protein. Công dụng lớn trong việc khử các gốc tự do, chống oxy hóa, ngăn ngừa bệnh tim mạch và ung thư hiệu quả.
• Coumarin có tác dụng dược lý cao, được dùng làm thuốc chống đông máu, chống co thắt. Ngoài ra, còn có tác dụng kháng khuẩn, giảm viêm và điều trị một số bệnh ngoài da.
• Saponin chiếm 15% tổng thể lá cây đơn đỏ. Đây là một hợp chất giúp cho hệ thần kinh trung ương thêm ổn định, cải thiện trí nhớ, tăng khả năng chịu đau, ngăn ngừa lão hóa, nâng cao khả năng miễn dịch, bảo vệ đường huyết,…
• Một số chất quan trọng khác như Anthranoid, đường khử,….

Các bài thuốc từ cây đơn lá đỏ

Đơn đỏ là dược liệu được dùng phổ biến trong các bài thuốc y học cổ truyền. Dưới đây là một số bài thuốc sử dụng cây đơn đỏ trị bệnh:

Bài thuốc chữa mề đay, dị ứng

Mề đay, dị ứng khiến cơ thể ngứa ngáy, khó chịu lâu ngày có thể dẫn đến tình trạng viêm da hoặc bệnh lý liên quan đến da khác. Cách sử dụng lá đơn mặt trời trị bệnh này như sau:

Bài thuốc 1: Lá đơn đỏ 20g kết hợp với vỏ núc nác, ké đầu ngựa và kim ngân mỗi vị 10g.

Cách dùng: Đem các vị thuốc sắc với 700ml nước để lấy nước thuốc uống hàng ngày. Mỗi ngày 1 thang, chia uống 2 – 3 lần trong ngày để mang lại hiệu quả tốt nhất.

Bài thuốc 2: Dùng lá đơn đỏ tươi.

Cách dùng: Lấy 1 nắm lá đơn đỏ rửa sạch bằng nước muối sau đó cắt nhỏ. Đem lá thuốc sắc với 500ml nước đến khi cạn còn 100ml thì chia ra làm 2 phần uống vào buổi trưa và tối.

Bài thuốc 3: Tắm nước lá cây đơn đỏ.

Cách dùng: Lấy 100g đơn lá đỏ và tầm phỏng đun cùng nước rồi dùng để tắm hằng ngày đến khi bệnh tình khỏi hẳn. Chú ý chỉ nên tắm khi nước còn ấm và dùng khăn mềm để tắm, tránh dùng nước quá nóng có thể khiến tình trạng ngứa gia tăng hoặc gây bỏng da.

Bài thuốc 4: 30g lá đơn đỏ và lá đậu ván, thài lài, bầu đất tía mỗi loại 15g.

Cách dùng: Cho tất cả các loại thuốc đã chuẩn bị vào ấm sắc với 3 bát nước đến khi cạn còn 1 bát nước thì tắt bếp. Đem nước thuốc thu được chia làm 3 phần uống hết trong ngày.

Bài thuốc trị vú sưng đỏ, đau nhức, mụn nhọt ở vú

Đầu vú là nơi khá mẫn cảm nên khi bị mụn nhọt, sưng đỏ thì vô cùng đau nhức và khó chịu. Nếu chúng ta nặn hoặc làm vỡ ra sẽ dẫn đến nguy cơ gây viêm nhiễm. Để điều trị triệt để những nốt mụn, u đỏ có thể sử dụng bài thuốc từ cây đơn lá đỏ như sau:

• Dùng 15 – 20g lá đơn đỏ, đem ngâm và rửa sạch bằng nước muối.
• Cho lá thuốc với nước vào nồi sắc theo tỉ lệ đổ 3 còn 1. Phần nước thuốc sau khi sắc được chia làm 3 phần uống trong ngày. 
• Ngoài ra, để trị nhanh những nốt mụn có thể lấy một nắm lá đơn đỏ sao nóng, vò nát rồi bọc bằng vải sạch rồi áp vào phần bị đau. Chú ý khi áp vào nhiệt độ vừa đủ, không nên để quá nóng để tránh gây bỏng da.

Bài thuốc trị kiết lỵ, đại tiện ra máu ở trẻ em

Các cơ quan tiêu hóa ở trẻ em còn yếu do đó thường xuyên mắc các bệnh lý về tiêu hóa. Kiết lỵ và đại tiện ra máu là chứng bệnh trẻ có thể gặp thường xuyên. Chứng bệnh này khiến trẻ bị mất nước, cơ thể suy yếu, quấy khóc nhiều. Cách chữa bệnh bằng cây đơn lá đỏ như sau:

Bài thuốc 1: Lấy 1 nắm lá đơn đỏ, rửa sạch và sắc cùng với nước uống hàng ngày. Cho trẻ uống nước thuốc thường xuyên các triệu chứng suy giảm dần, trẻ không còn quấy khóc và có thể ăn uống, sinh hoạt bình thường.

Bài thuốc 2: Ké đầu ngựa, kim ngân đằng, đơn lá đỏ và liên kiều mỗi vị 8 – 12g. Đem các vị thuốc sắc lấy nước và chia thành 3 lần uống trong ngày. Mỗi ngày dùng 1 thang, uống trước khi ăn để có hiệu quả tốt nhất.

Bài thuốc trị bệnh mất ngủ, mẩn ngứa và zona thần kinh

Khi bị zona thần kinh, mẩn ngứa hoặc mất ngủ có thể điều chỉnh bằng bài thuốc sau:

Cách dùng: Lấy 20 – 30g lá đơn đỏ, đem sao vàng hạ thổ. Sau đó dùng lá thuốc sắc với 500ml nước. Sắc đến khi còn khoảng 150ml, thì chia ra ngày dùng 2 lần.

Bài thuốc trị mụn nhọt và mẩn ngứa ngoài da

Mụn nhọt, mẩn ngứa ngoài da do tiếp xúc với các dị vật gây kích ứng có thể áp dụng bài thuốc sau:

Cách dùng: Cành đơn lá đỏ 30g kết hợp với đậu ván tía, thài lài tía và bầu đất tía. Mỗi ngày sắc 1 thang thuốc, chia nước thuốc uống hết trong ngày. Kiên trì dùng các nốt mẩn ngứa, mụn nhọt sẽ nhanh chóng suy giảm.

Bài thuốc trị tiêu chảy lâu ngày

Khi gặp phải tình trạng tiêu chảy lâu ngày người bệnh có thể áp dụng bài thuốc:

Cách dùng: Chuẩn bị 1 miếng gừng nước và 15g lá đơn đỏ đã sao vàng. Đem các nguyên liệu đã chuẩn bị sắc với 600ml đến còn lại 200ml thì chia làm 3 lần uống trong ngày. Sử dụng thuốc hàng ngày đến khi tình trạng tiêu hóa diễn ra bình thường thì dừng thuốc.

Bài thuốc trị bệnh viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa là bệnh da liễu thường gặp ở nước ta, cách điều trị bằng lá cây đơn đỏ như sau:

Bài thuốc 1: Dùng lá đơn đỏ với muối.

Cách dùng: Lấy 4 – 5 lá đơn đỏ, đem rửa sạch rồi giã nát với muối. Sau đó vắt lấy nước cốt uống 2 lần/ ngày, phần bã còn lại dùng đắp lên vùng da cần điều trị.

Bài thuốc 2: Sắc thuốc uống.

Cách dùng: Lấy 7 – 8 lá cây đơn đỏ sắc với 500ml nước đến khi cạn còn 1 chén nước thuốc thì đem dùng. Chia nước thuốc thành 2 phần bằng nhau và dùng hàng ngày để có hiệu quả cao nhất.

Bài thuốc 3: Kết hợp lá đơn đỏ và lá khế.

Cách dùng: Lấy 2 – 3 lá cây đơn đỏ và lá khế, đem đi rửa sạch, để ráo nước rồi vò nát. Cho lá thuốc vào máy xay sinh tố xay nhuyễn. Sau đó dùng hỗn hợp trực tiếp đắp lên vị trí da bị tổn thương rồi cố định bằng bông gạc. Giữ thuốc đắp trong vòng 20 phút rồi rửa sạch bằng nước ấm.

Cây đơn lá đỏ trị mề đay mẩn ngứa

Có thể giảm mề đay, mẩn ngứa tại nhà bằng bài thuốc từ tầm phong và lá cây đơn mặt trời.

Cách dùng: Lấy mỗi vị thuốc 100g, rửa sạch và đun sôi cùng 2.5 lít nước trong khoảng 10 phút. Chắt lấy 1 chén nước sắc để uống, phần còn lại dùng để tắm hoặc ngâm rửa.

Dược liệu lành tính do đó cha mẹ có thể dùng cây đơn mặt trời tắm cho trẻ hàng ngày để giảm mẩn ngứa và ngăn ngừa vi khuẩn gây bệnh về da.

Điều trị bệnh viêm đại tràng bằng lá đơn đỏ

Viêm đại tràng đặc biệt trường hợp bệnh nhân thường xuyên đi ngoài phân lỏng có thể áp dụng bài thuốc sau:

Cách dùng: Lấy 20g lá cây đơn lá đỏ sao vàng, sắc với 1 lít nước đến còn lại 300ml thì thêm vài lát gừng vào. Chia nước thuốc uống nhiều lần trong ngày và tốt nhất khi uống thuốc còn ấm. Sử dụng nước thuốc hàng ngày các triệu chứng bệnh đại tràng giảm dần và ngăn ngừa nguy cơ biến chứng nặng.

Bài thuốc trị thấp khớp

Ngoài công dụng điều trị các bệnh về da và tiêu hóa, cây đơn lá đỏ còn được sử dụng trong bài thuốc chữa bệnh thấp khớp. Cách sử dụng như sau: 

Cách dùng: Lá bạc thau (sao vàng), lá đơn tướng quân và lá cây đơn đỏ mỗi loại 12g; phắc ma, rễ kim lê mỗi loại 16g, lá thông 8g và dây kim ngân 10g. Đem các vị thuốc sắc cùng 600ml nước bằng lửa nhỏ cho đến khi còn 200ml. Chia nước thuốc dùng nhiều lần trong ngày và nên uống trước khi ăn. Sử dụng thuốc hàng ngày, sau 5 – 7 ngày các triệu chứng thấp khớp sẽ suy giảm hoàn toàn.

Mua cây đơn lá đỏ ở đâu?

Cây đơn lá đỏ là dược liệu phổ biến nên có thể dễ dàng mua ở các nhà vườn phân phối cây giống. Còn dược liệu khô có giá 220.000 VNĐ – 250.000VNĐ tại các nhà thuốc hoặc địa chỉ phân phối dược liệu.

Tuy nhiên, khi lựa chọn cây giống cần chú ý để tránh nhầm lẫn với các loại cây cỏ thực vật khác. Bên cạnh đó lá thuốc cần chọn mua ở địa chỉ uy tín, không bị ẩm mốc, đổi màu để đảm bảo thành phần dược tính.

Lưu ý khi dùng cây đơn lá đỏ chữa bệnh

Một số lưu ý khi sử dụng các bài thuốc từ cây đơn mặt trời là:

• Cần lựa chọn dược liệu có mùi thơm đặc trưng, không bị ẩm mốc, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng để đảm bảo hiệu quả bài thuốc.
• Khi sử dụng cây đơn đỏ cần phân biệt chính xác, tránh nhầm lẫn dược liệu với các loại cây có đặc điểm thực vật tương tự như cây lá khôi, khôi tía, khôi nhung hay cây đơn hoa đỏ thuộc họ Cà phê,… 
• Trường hợp bị bệnh máu khó đông, đang bị chảy máu, phụ nữ đang mang thai nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
• Sử dụng lá đơn tươi chữa bệnh cần phải rửa sạch bằng nước muối để loại bỏ bụi bẩn và ngăn ngừa vi khuẩn, kí sinh trùng xâm nhập vào cơ thể gây bệnh.
• Trong quá trình sử dụng nếu cơ thể xuất hiện các triệu chứng như: dị ứng, hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn, người nôn nao,… Khi đó người bệnh cần sử dụng và đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám cũng như điều trị.
• Các bài thuốc chữa bệnh từ cây đơn mặt trời là ác bài thuốc dân gian nên hiệu quả phụ thuộc vào cơ địa của mỗi người. Do đó khi kiên trì sử dụng, nếu bệnh không có dấu hiệu suy giảm cần thay đổi phương án trị bệnh.

Cây đơn lá đỏ được dùng phổ biến trong điều trị bệnh về da, kiết lỵ, thấp khớp,… Đây đều là các bài thuốc có hiệu quả khá cao được dân gian lưu truyền rộng rãi. Người bệnh có thể tham khảo để áp dụng trong điều trị bệnh của mình.