Cây đỗ trọng là một vị thuốc Đông y có tác dụng điều trị các bệnh lý như cao huyết áp, động thai, đau nhức xương khớp, thận yếu. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn thông tin nguồn gốc, bài thuốc chữa bệnh và lưu ý khi sử dụng dược liệu này. 

Mô tả dược liệu

• Tên gọi khác: Mộc miên, tư trọng, miên hoa, miên đỗ trọng…
• Tên khoa học của cây: Eucommia ulmoides Oliv.
• Họ: Đỗ trọng – Eucommiaceae.
• Vị thuốc đỗ trọng là vỏ cây đỗ trọng phơi, sấy khô.

Vị thuốc này có những đặc điểm, tính chất như sau:

Cây đỗ trọng có mấy loại? 

Hiện nay, dược liệu này có các loại như:

• Cây đỗ trọng bắc: Cây có hình dáng thân gỗ cao từ 15 – 20m, đường kính 35 – 50cm, sống lâu năm. Phiến lá cây hình trứng, mọc cách, có mép răng cưa. Khi già, bề mặt lá nhẵn và có lông tư phủ như khi còn non. Hoa mọc thành chùm ở đầu canh, quả dẹt, mỏng và có chứa 1 hạt bên trong. Sau khi bào chế, dược liệu giòn, dễ bẻ gãy, có mùi thơm, đắng và nhiều sợi tơ (nhựa cây đỗ trọng trắng, đàn hồi). Cây đỗ trọng bắc có dược tính cao hơn đỗ trọng nam.

• Cây đỗ trọng nam: Cây có hình dáng tương đối giống đỗ trọng bắc. Tuy nhiên, vỏ cây sẽ có màu sáng hơn (thường là màu vàng hoặc vàng nâu). Vỏ cây dày hơn, có vị nhạt, hơi chát, mùi thơm ít, khó bẻ và ít sợi tơ.
• Cây đỗ trọng dây: Đây là cây thân leo có nhựa trắng như sữa. Vỏ cây khi chặt ra có sợi nhựa trắng như tơ giống đỗ trọng bắc. Hoa nhiều, nhỏ có màu trắng phớt phấn hồng. Quả đỗ trọng dây có hình sừng trâu, sinh đôi, dài 7 – 10cm. 

Phân bố

Cây có nguồn gốc từ Trung quốc, mọc hoang hoặc trồng tại các tỉnh như Quảng Tây, Quý Châu, Quảng Đông, Vân Nam, Nam Kinh… Vào đầu những năm 90, loại cây này được di thực vào nước ta và trồng chủ yếu ở vùng núi phía Bắc.

Bộ phận dùng

Vỏ cây dược liệu được sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Cành và lá đỗ trọng cũng được sử dụng nhưng ít phổ biến hơn. 

Thu hái, bào chế

Người ta thường thu hoạch vỏ cây vào khoảng tháng 4, 5 mỗi năm ở cây từ 10 năm tuổi. Khi thu hoạch, người ta dùng cưa cắt đứt vỏ cây, rồi tách thành từng đoạn ngắn. Theo kinh nghiệm, chỉ nên bóc ⅓ vỏ cây để cây có thể phát triển tiếp tục và thu hoạch ở những năm kế tiếp.

Cách sơ chế dược liệu như sau:

• Sau khi thu hái, bạn luộc với nước và trải lên rơm phơi cho khô. Bạn dùng vật nặng đè lên vỏ cây để tránh uốn cong lại.
• Phủ rơm kín lên trên trong 7 ngày để nhựa bên trong chảy ra hoàn toàn.
• Khi nhựa chảy ra hết, vỏ cây sẽ chuyển dần sang màu tím. Khi đó, bạn đem phơi khô, cạo bỏ lớp vỏ bần và cắt thành miếng vừa dùng.

Bên cạnh đó, có một số nơi sử dụng đỗ trọng tẩm sao với mật ong, ngâm rượu, sao với nước muối hoặc dùng ăn sống.

Thành phần hóa học

Cây thuốc đỗ trọng có chứa các thành phần hóa học đa dạng như vitamin C, acid betulinic, potassium, augoside, nonacosane…

Tính vị, tác dụng của cây đỗ trọng

Cây đỗ trọng có tác dụng gì? Bạn hãy cùng tìm hiểu sau đây:

Tính vị, quy kinh

• Dược liệu có vị cay ngọt, tính ôn và không có độc 
• Quy kinh vào Can, Thận

Tác dụng cây đỗ trọng theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, dược liệu này có tác dụng kiện gân cốt, cường chí, bổ trung, ôn thận, ích tinh khí, mạnh gân cốt, an thai, bổ can… Vị thuốc này chủ trị nhiều bệnh lý như:

• Cơ thể suy nhược do thận hư, can yếu.
• Động thai, an thai hoặc thai phụ có nguy cơ sinh con non.

• Mỏi gối, di tinh, đau thắt lưng, liệt dương do thận hư.
• Cột sống, xương khớp đau mỏi.
• Bệnh cao huyết áp.

Công dụng của cây đỗ trọng theo y học hiện đại

Cây đỗ trọng trị bệnh gì? Đỗ trọng đã được nghiên cứu qua nhiều thí nghiệm khoa học hiện đại. Dược liệu này có những công dụng như sau:

• Kháng khuẩn: Dược liệu có tác dụng ức chế các khuẩn lỵ, trực khuẩn bạch hầu, tụ cầu vàng, phế cầu khuẩn, liên cầu khuẩn dung huyết B…
• Hạ áp: Nghiên cứu cho thấy thành phần trong cây đỗ trọng có khả năng hạ huyết áp hiệu quả. Nhờ vào hoạt động thư giãn của cơ trơn mạch máu. Dược liệu có tác dụng hạ áp nhanh nhưng thời gian hiệu lực ngắn.
• Tăng cường hệ miễn dịch: Vỏ, lá, cành của dược liệu này có khả năng giúp tăng cường miễn dịch. Vì thế, dân gian thường dùng đỗ trọng ngâm rượu và chế biến thành nhiều món ăn bồi bổ cơ thể.
• Một số tác dụng khác: Vị thuốc này còn có một số tác dụng khác như giảm đau, giảm cholesterol, lợi tiểu, chống co giật, tăng cường lưu lượng máu động mạch vành.

Liều lượng sử dụng

Dược liệu này không chứa độc tính. Tuy nhiên, bạn chỉ nên sử dụng với một liều lượng vừa đủ khoảng 8 – 12g/ngày hoặc có thể tăng lên 40g trong trường hợp cần thiết.

Các bài thuốc chữa bệnh từ cây đỗ trọng

Công dụng cây đỗ trọng rất đa dạng. Bạn có thể kết hợp dược liệu này với nhiều vị thuốc Đông y khác để chữa bệnh. 

Bài thuốc từ cây đỗ trọng hỗ trợ chữa chứng cao huyết áp

• Bài thuốc 1: Đỗ trọng tươi 80g, hạ khô thảo 80g, đơn bì và thục địa mỗi vị 40g. Mang tất cả các dược liệu tán thành bột mịn rồi làm thành hoàn. Mỗi lần bạn uống 12g, uống 2 – 3 lần trong ngày.
• Bài thuốc 2: Tang ký sinh, đỗ trọng mỗi loại 16g, mẫu lệ sống 20g, cúc hoa, câu kỷ tử mỗi loại 12g. Bạn cho các dược liệu vào nước ấm, đổ một ít nước vào sắc cho đến khi đặc. Mỗi ngày, người bệnh uống 1 thang thuốc để điều hòa khí huyết.
• Bài thuốc 3: Đỗ trọng 33g, hoàng bá 10g, sa nhân, cam thảo mỗi thứ 6g, khi bị suy tim bạn có thể thêm dược liệu quế 6g. Bạn cho các dược liệu vào nước ấm, cho thêm 800ml nước và đun sôi trong 15 phút. Sau đó, bạn tắt lửa và chia nước thành nhiều lần uống trong ngày.

Bài thuốc điều trị xuất huyết não, tai biến do cao huyết áp

• Nguyên liệu: Đỗ trọng 12,5g, bạch thược 16g, tang ký sinh, sinh địa, mạch môn mỗi thứ 10g, lá sen, cam thảo mỗi thứ 15,5g.
• Cách thực hiện: Bạn cho các dược liệu vào ấm, đổ nước vào và sắc đến khi đặc. Bạn chia nước thành nhiều lần uống hết trong ngày. Người bệnh uống thuốc liên tục trong 1 tuần để đạt hiệu quả cao.

Bài thuốc trị chậm nói, còi xương, cơ thể ốm yếu ở trẻ nhỏ

• Nguyên liệu: Đỗ trọng, sơn thù, sơn dược, phục linh mỗi thú 4g, nhục quế 0,8g, thục địa 8g, mẫu đơn, trạch tả mỗi thứ 3g, phụ tử chế 1,2g.
• Cách thực hiện: Bạn sơ chế sạch các dược liệu trên và sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc trị cao huyết áp khiến thần kinh suy nhược, thận âm hư

• Nguyên liệu: Đỗ trọng, mạch môn, thiên môn, phục linh mỗi thứ 12g, hoàng bá 8g, tạo giác 4g, đảng sâm, mẫu lệ, ngưu tất, long cốt mỗi thứ 16g. 
• Các thực hiện: Bạn tán tất cả các nguyên liệu thành bột mịn, sau đó chế thành viên hoàn. Mỗi ngày, người bệnh uống từ 6 – 20g để điều trị bệnh.

Bài thuốc chữa hen suyễn trong giai đoạn ổn định

• Nguyên liệu: Thiên môn, mạch môn, ngưu tất mỗi thứ 40g, quy bản, đỗ trọng, hoàng bá mỗi thứ 60g, thục địa 80g.
• Cách thực hiện: Bạn tán các dược liệu trên thành bột mịn và làm thành viên hoàn. Mỗi lần người bệnh uống 10g thuốc, mỗi ngày uống 2 lần.

Bài thuốc chữa thống kinh

• Bài thuốc 1: Hoài sơn, thục địa, bạch truật, hoàng kỳ, phá cố chỉ mỗi loại 12g, a giao, xuyên khung, đương quy, ngải cứu, đỗ trọng mỗi thứ 8g, đảng sâm 16g. Bạn sắc các dược liệu trên, lấy nước uống.
• Bài thuốc 2: Bạch thược, phục linh, đỗ trọng, xuyên khung, hương phụ, đương quy mỗi loại 8g, dược liệu cam thảo 4g, thục địa, bạch truật, tục đoạn, đảng sâm mỗi thứ 12g. Bạn cho các vị thuốc trên vào ấm sắc uống mỗi ngày 1 thang. 

Bài thuốc an thai cho thai phụ bị động thai, dọa sảy

• Bài thuốc 1: Đỗ trọng (sao), bạch truật (sao) đương quy, tục đoạn, a giao mỗi vị 12g, thỏ ty tử 4g. Bạn cho các vị thuốc vào ấm, sắc lấy nước uống mỗi ngày 1 thang.
• Bài thuốc 2: Đỗ trọng sống 40g, đại táo 20 quả, xuyên tục đoạn 12g, cam thảo 4g và sơn dược 20g. Bạn sắc các dược liệu với nước, mỗi ngày uống 1 thang.

Bài thuốc từ cây đỗ trọng chữa đau lưng do thận hư

• Bài thuốc 1 (thận âm hư): Đỗ trọng, ngưu tất, thỏ ty tử, nhục thung dung, sơn thù, hoài sơn mỗi thứ 12g, sinh địa, câu kỷ tử mỗi vị 16g. Bạn tán dược liệu với mật ong, trộn đều, làm thành hoàn và sắc uống.
• Bài thuốc 2 (thận dương hư): Đỗ trọng 16g, lộc giác giao 10g, nhục quế 8g, câu kỷ tử, thỏ ty tử, đương quy mỗi vị 12g, hoài sơn 16g, phụ tử 6g. Bạn sắc các vị thuốc với nước và uống mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc trị liệt dương, di mộng tinh cho nam giới

• Nguyên liệu: Đỗ trọng và câu kỷ tử mỗi vị 160g, lộc nhung 80g, ngưu tất, mạch môn, sơn thù, sơn dương, thỏ ty tử mỗi thứ 160g, ngũ vị tử 40g, thục địa 230g.
• Cách thực hiện: Tán các dược liệu thành bột mịn rồi nặn thành hoàn. Mỗi lần bạn uống 12g với nước muối nhạt. Mỗi ngày uống đều đặn hau lần để thấy triệu chứng di tinh, mộng tinh, liệt dương thuyên giảm.

Bài thuốc trị liệt dương, đau mỏi gối

• Bài thuốc 1: Đỗ trọng, ngưu tất, mạch môn, củ mài, thục địa, cốt toái bổ, cẩu tích, ba kích, đương quy mỗi vị 12g. Tán các dược liệu trên rồi trộn với mật để làm thành viên. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 7 – 10g.
• Bài thuốc 2: Đỗ trọng, cốt toái bổ và tỳ giải mỗi thứ 16g, cẩu tích, rễ gối hạc, dây đau xương, củ mài, rễ cỏ xước, thỏ ty tử mỗi thứ 12g. Bạn cho các dược liệu trên vào ấm sắc nước uống.

Bài thuốc trị chứng ra mồ hôi trộm

• Nguyên liệu: Đỗ trọng và mẫu lệ liều lượng như nhau.
• Cách thực hiện: Mang các nguyên liệu tán thành bột mịn rồi dùng dần. Mỗi lần bạn lấy 1 thìa cà phê bột uống với rượu.

Bài thuốc trị đau nhức thắt lưng

• Bài thuốc 1: Đỗ trọng, rễ kỷ tử, tỳ giải gia giảm theo tình trạng bệnh. Sắc các dược liệu trên cách thủy với rượu, mỗi ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc 2: Hạt quýt và đỗ trọng mỗi vị thuốc với liều lượng 80g. Bạn cho các dược liệu vào chảo, sao vàng, tán nhỏ và uống với rượu hoặc nước muối nhạt.

Bài thuốc từ cây đỗ trọng ngừa sảy thai

• Nguyên liệu: Đỗ trọng, ý dĩ, tục đoạn, củ gai, vú bò, ba kích, đương quy, cẩu tích mỗi vị 10g.
• Cách thực hiện: Bạn sắc các dược liệu trên và uống mỗi ngày 1 thang. 

Bài thuốc chữa tỳ vị hư yếu, thận nguyên bất túc

• Nguyên liệu: Đỗ trọng 120g đã tẩm rượu muối sao vàng, lộc nhung 300g, sơn thù 200g, phụ tử 60g, hoài sơn 240g, ngũ vị tử 48g, thục địa 320g, bạch linh 160g.
• Cách thực hiện: Bạn chế biến dược liệu thành viên hoàn mềm và uống đều đặn mỗi ngày để điều trị bệnh.

Bài thuốc từ cây đỗ trọng phòng ngừa sinh non dành cho thai phụ có tiền sử sinh non

• Nguyên liệu: Bạch truật, đỗ trọng, tang ký sinh, tục đoạn mỗi vị 20g, a giao, đương quy mỗi thứ 12g, thỏ ty tử 4g. 
• Cách thực hiện: Bạn sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang để chữa bệnh. 

Bài thuốc chữa đau nhức thắt lưng do phong hàn kèm thận hư

• Nguyên liệu: Tế tân, xuyên khung mỗi vị 6g, đỗ trọng 12g, đán âm 12g, quế tâm 4g.

• Cách thực hiện: Bạn ngâm rượu các nguyên liệu trên và uống hàng ngày để tán hàng, mạnh gân cốt, bổ thận.

Bài thuốc chữa động thai trong tháng 2 – 3 của thai kỳ

• Nguyên liệu: Đỗ trọng đã tẩm gừng sao, xuyên tục đoạn tẩm rượu.
• Cách thực hiện: Tán các dược liệu thành bột mịn, rồi dùng nước sắc từ nhục táo để trộn làm hoàn. Bạn dùng hoàn uống với nước hàng ngày để trị bệnh.

Bài thuốc chữa viêm âm đạo do nhiễm Trichomonas

• Nguyên liệu: Đỗ trọng, đương quy, sinh địa mỗi thứ 10g, hoạt thạch và bối mẫu mỗi vị 12g, vỏ quýt 3g, xuyên khung và bạch thược mỗi thứ 6g, rượu 40 độ 50ml.
• Cách thực hiện: Bạn cho các dược liệu trên vào bình thủy tinh, cho rượu vào, đậy kín và ngâm trong 7 ngày. Mỗi lần người bệnh uống 20ml rượu, mỗi ngày uống 2 lần. 

Bài thuốc chữa đau cứng lưng do phong, hàn thấp

• Nguyên liệu: Đỗ trọng, gừng tươi và rượu trắng 1,5 lít.
• Cách thực hiện: Gọt vỏ, rửa sạch gừng tươi rồi ép lấy nước cốt. Bạn cho đỗ trọng vào chảo sao với nước gừng đến khi đứt hết tơ thì cho vào túi vải. Sau đó, bạn cho vào bình và đem ngâm với rượu. 10 ngày sau là người bệnh có thể sử dụng được. Mỗi lần bạn uống 20 – 30ml, mỗi ngày uống 3 lần. 

Bài thuốc từ cây đỗ trọng chữa đau lưng, bồi bổ sức khỏe

• Nguyên liệu: Xuyên khung 200g, quế chi 160g, tế tân 80g, đỗ trọng và đan sâm mỗi thứ 300g.
• Cách thực hiện: Bạn thái nhỏ các dược liệu. Ngâm với một ít rượu trắng trong 5 ngày. Mỗi lần bạn uống 20 – 30ml, uống 2 lần mỗi ngày.

Ngâm rượu đỗ trọng trị liệt dương, đau lưng, suy thận, kiện gân cốt

• Cách 1: Đỗ trọng, đan sâm mỗi thứ 320g, xuyên khung 200g. Bạn tán nhỏ các nguyên liệu trên và ngâm với rượu trắng trong 5 ngày. Mỗi lần uống một bát nhỏ 20 – 30ml, ngày uống 2 lần.
• Cách 2: Đỗ trọng 250g, hồ đào nhục 500g, rượu trắng 1 lít, tiểu hồi hương 50g. Bạn ngâm rượu các dược liệu trong vòng 7 ngày là dùng được. Mỗi ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần 1 bát nhỏ.

Bài thuốc giúp bồi bổ sức khỏe, trị kém ăn, mất ngủ

• Nguyên liệu: Long nhãn, đại táo, đỗ trọng, thục địa, đào nhân, đương quy mỗi loại 60g, rượu trắng 5 lít.
• Cách thực hiện: Bạn thái nhỏ các dược liệu, ngâm với rượu trong 7 ngày là được. Mỗi lần bạn uống 1 ly nhỏ sau khi ăn.

Món ăn từ đỗ trọng chữa bệnh đau dây thần kinh tọa

• Nguyên liệu: Đỗ trọng 30g, thịt lưng heo.
• Cách thực hiện: Rửa sạch thịt heo, cắt miếng nhỏ vừa ăn, cho vào nồi hầm 30 phút. Bạn cho đỗ trọng vào và hầm thêm 30 phút nữa. Bạn ăn hết và uống hết nước món ăn. Ăn món này liên tục trong 7 ngày sẽ giảm đau thần kinh tọa nhanh chóng.

Món ăn chữa đau thắt lưng cho thận yếu

• Nguyên liệu: Đỗ trọng, thận dê 3 – 4 cái.
• Cách thực hiện: Cạo vỏ đỗ trọng, sao vàng với 1 kg sữa tô và chia thành 10 thang. Mỗi đêm, bạn dùng 1 thang sắc uống trong 5 canh, lấy nước bỏ bã. Sau 10 đêm bạn thu được 10 lần nước, cho thận dê vào và sắc tiếp. Khi thịt chín, bạn nêm nếm gia vị và ăn.

Lưu ý khi sử dụng cây đỗ trọng

Đỗ trọng có rất nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, người bệnh cũng phải lưu ý sử dụng đúng cách để tránh gây tác dụng phụ.

• Bạn không được sử dụng đỗ trọng cùng với huyền sâm và xà thoái.
• Không được dùng cho người âm hư hỏa vượng.
• Hiệu quả hạ huyết áp của đỗ trọng hạn chế hơn so với thuốc tây. Do đó, bệnh nhân không nên quá phụ thuộc vào thảo dược này.
• Sắc thuốc đúng liều lượng, không được lạm dụng dược liệu.

Cây đỗ trọng giá bao nhiêu, mua ở đâu?

Hiện nay, trên thị trường, cây đỗ trọng có giá khoảng 200.000 – 250.000/kg khô. Khi chọn mua dược liệu, bạn nên tìm đến các địa chỉ bày bán dược liệu uy tín, có nguồn gốc sản xuất và đã qua kiểm định.

Cây đỗ trọng là một loại dược liệu quý và ứng dụng trong nhiều bài thuốc Đông y. Tuy nhiên, bạn đọc cần tìm hiểu tình trạng bệnh của mình và tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi điều trị bệnh bằng các bài thuốc từ cây đỗ trọng.