Cây bán chi liên – Đặc điểm, các bài thuốc trị bệnh và lưu ý sử dụng

Bán chi liên là từ xưa đến nay là vị thuốc nổi tiếng dùng để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh ung thư khác nhau như ung thư gan, phổi, thực quản, dạ dày, cổ tử cung, vú,… Dược liệu có đặc điểm và các bài thuốc cụ thể như thế nào? Mời quý độc giả cùng tìm hiểu bán chi liên qua bài viết sau đây.

Bán chi liên là cây gì?

Ở mỗi một vùng miền khác nhau lại có một tên gọi khác nhau cho loại thảo dược nổi tiếng này.

  • Cây có tên gọi khác là cỏ đa niên, nha loát thảo, hoàng cầm râu, tinh dầu thảo, hiệp diệp, hàn tín thảo, thông kinh thảo, tử liên thảo, bính đầu thảo, tiểu hàn tín thảo, thủy hàn tín, khê biên hoàng cầm, tiểu nhỉ oạt thảo.
  • Bán chi liên có tên khoa học: Scutellaria barbata don. Thuộc họ bạc hà (labiatae).
Hình ảnh cây bán chi liên trong tự nhiên
Hình ảnh cây bán chi liên trong tự nhiên

Đặc điểm thực vật

  • Là loại thực vật sống lâu năm, dạng thân cỏ. Thân cây khá thấp, mềm, dạng bò, có lông ngắn phủ xung quanh, chiều cao trung bình khoảng 15-20 cm.
  • Lá cây mọc đối xứng, phiến lá có dạng hình trứng hẹp hoặc hình mũi mác dài, chiều dài khoảng 2-3 cm.
  • Hoa màu xanh tím, có 2 môi, môi dưới tròn, môi trên có 3 thùy, có râu dài 2-4 cm. Hoa thường mọc theo nhánh dài và nở vào mùa xuân. Đài hoa có lông thưa, dạng hình chuông. 
  • Rễ bán chi liên có hình trụ tròn hoặc dạng chùm xoắn, hơi cong, có nhiều đường nhăn dọc, đường vân xoắn. Vỏ ngoài có màu nâu vàng, sần sùi, còn bên trong màu vàng lục, phần chính giữa rỗng.

Cây bán chi liên thường mọc ở đâu trong tự nhiên?

Đây là một loại thảo dược quý, thường mọc ở những nơi ẩm thấp. Trên thế giới, bán chi liên phổ biến rộng rãi ở Thái Lan, Ấn Độ, Myanmar, Lào, Trung Quốc…

Ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta, vùng ven bờ bụi, bờ ruộng và ven đồi cây mọc khá nhiều. Đặc biệt bán chi liên dược liệu được thấy nhiều ở Hòa Bình và Hà Giang.

Bộ phận dùng để làm thuốc, thu hái, sơ chế

Toàn cây của vị thảo dược này đều được sử dụng để làm thuốc. Cây thường được thu hoạch vào cuối xuân, đầu mùa hạ, tức khoảng tháng 3 – tháng 5. Nhổ nguyên cả cây về chế biến thành thuốc.

Sơ chế: Sau khi dược liệu được thu hoạch về, đem rửa sạch và loại bỏ tạp chất. Sấy hoặc phơi khô rồi cho vào túi nilon để dùng dần. 

Cây bán chi liên có mấy loại khi sử dụng? Dược liệu này có thể dụng dạng tươi, dạng khô, bào chế ra dạng bột hoặc viên nén tiện cho người sử dụng. Bảo quản vị thuốc ở nơi sạch sẽ thoáng mát.

Cây bán chi liên có tác dụng gì trong điều trị bệnh?

Thảo dược này được công nhận là một vị thuốc nam quý, y học cổ truyền và hiện đại đã nghiên cứu ra nhiều tác dụng của nó trong điều trị và chăm sóc sức khỏe con người.

Mọi bộ phận của cây thuốc đều được sử dụng để làm thuốc
Mọi bộ phận của cây thuốc đều được sử dụng để làm thuốc

Tác dụng dược liệu theo y học cổ truyền

Tính vị: Tính mát, vị hơi đắng, không độc.

Quy kinh: Can.

Công dụng bán chi liên như sau:

  • Giúp giải độc và mát gan.
  • Hỗ trợ giảm đau, tiêu viêm, kháng khuẩn.
  • Hỗ trợ phòng ngừa và điều trị các bệnh ung thư dạ dày, phổi…  
  • Lợi tiểu.
  • Chữa lao phổi, xơ gan, viêm gan, viêm ruột thừa.
  • Điều trị nhiễm độc do côn trùng hoặc rắn cắn.
  • Chữa viêm vú, mụn nhọt sưng đau, viêm mủ da.
  • Trị hoàng đản, thổ huyết, yết hầu đau nhức, đinh nhọt, phế ung, trật đả đao thương, xích lỵ, chảy máu mũi.
  • Phá huyết thông kinh.
  • Ngoài ra sử dụng bán chi liên thay ích mẫu để điều trị các bệnh phụ khoa.

Tác dụng bán chi liên theo y học hiện đại

Những thành phần được nghiên cứu có giá trị trong chữa bệnh và hỗ trợ sức khỏe trong vị thuốc này gồm: Carthamidin, hợp chất flavonoid scutellarein, sterol, tannin, phenol, isocarthamidin, alkaloid, glucose, các acid hữu cơ. Ngoài ra trong rễ bán chi liên còn chứa cholesterol, acid stearic, sitosterol.

Tác dụng bán chi liên như sau:

  • Phòng ngừa, điều trị ung thư: Nhiều nghiên cứu cho rằng sự có mặt của tannin, alkaloid, flavonoid giúp ngăn ngừa quá trình oxy hóa và hóa lỏng các tế bào gây hại cho cơ thể. Bên cạnh đó có tác dụng giảm đau và tăng sức đề kháng, giúp chúng ta chống chọi với các căn bệnh.
  • Điều trị các khối u bướu: Sử dụng thường xuyên vị thuốc giúp hạn chế và ngăn chặn không cho khối u bướu phát triển. Ngoài ra nó còn có khả năng làm nhỏ các khối u lành tính lại.
  • Tăng cường miễn dịch, tác dụng kháng khuẩn: Các hoạt chất trong vị thuốc này hạn chế giải phóng enzyme ra khỏi tế bào, tác dụng giãn cơ. Hoạt chất baicalein còn có khả năng giảm tính thấm mao mạch, giãn phế quản và ức chế phù co thắt, ngăn ngừa tình trạng xuất huyết phổi.
  • Điều hòa huyết áp: Những chất chiết xuất từ bán chi liên có tác dụng điều hòa huyết áp ổn định, hạn chế tình trạng tăng và hạ huyết áp đột ngột, duy trì huyết áp ở mức an toàn cho người sử dụng.
  • Tác dụng chuyển hóa lipid: Dùng dược liệu này giúp chuyển hóa lipid, ngăn chặn sự ứ đọng lipid trong máu.
  • Chữa bệnh về gan: Cải thiện và tăng cường chức năng cho gan, hỗ trợ điều trị bệnh liên quan đến gan: xơ gan, ung thư gan, viêm gan…
  • Điều trị bệnh về dị ứng và hen suyễn: Do dược liệu có tính chất kháng histamine
  • Điều trị các bệnh về nhiễm trùng: Bệnh đường hô hấp, đường tiêu hóa, căng thẳng thần kinh, điều trị mụn nhọt mẩn đỏ, viêm sưng…

Các bài thuốc từ bán chi liên

Từ vị thảo dược này, người dùng có thể sử dụng những bài thuốc sau đây để hỗ trợ trong điều trị và phòng ngừa bệnh tật.

Nước sắc bán chi liên là dạng dùng phổ biến
Nước sắc bán chi liên là dạng dùng phổ biến

Bài thuốc điều trị ung thư

Cách 1:

  • Nguyên liệu: 40g bán chi liên, 80g bạch hoa xà thiệt thảo.
  • Cách làm: Sắc nguyên liệu trên cùng 1 lít nước, đun đến còn 300ml thì ngưng. Uống cách bữa ăn 2 tiếng. 

Cách 2:

  • Nguyên liệu: 15g bán chi liên, 25g cây mảnh cộng khô, 30g bạch hoa xà thiệt thảo, 20g bách giải.
  • Cách làm: Sắc với 1500ml nước, đun còn lại 600ml thì dừng, uống trước bữa ăn khoảng 20 phút. 

Những bệnh nhân bị nặng khi dùng bài thuốc này có thể đại tiện ra mủ, máu, phân đen, người dùng không quá lo lắng vì đó là biểu hiện tốt, thuốc đã có tác dụng, nên yên tâm và kiên trì sử dụng lâu dài.

Hỗ trợ điều trị các khối u bướu

Cách 1:

  • Nguyên liệu: 20g dược liệu, 40g bạch hoa xà, 50g cây xạ đen, 20g cà gai leo, 20g cây an xoa.
  • Cách làm: Rửa sạch nguyên liệu, sắc với 2 lít nước, đun đến khi còn khoảng 3 chén, dùng làm 3 lần uống.

Cách 2:

  • Nguyên liệu: 60g dược liệu, 120g bạch hoa xà.
  • Cách làm: Sắc 2 nguyên liệu trên uống đều đặn để đạt hiệu quả cao.

Bài thuốc chữa bệnh xơ gan

  • Nguyên liệu: 20g bán chi liên, 30g cà gai leo, 50g cây an xoa.
  • Cách làm: Sắc 2 lít nước với tất cả dược liệu trên, đến khi còn 500ml nước là được, sử dụng 1 thang/ 1 ngày.

Bài thuốc trị viêm gan

  • Nguyên liệu: 20g bán chi liên, 20g diệp hạ châu, 20g rau dừa kiếng, 20g bạch hoa xà, 30g lá cây kim vàng.
  • Cách làm: Các vị dược liệu được rửa sạch loại bỏ tạp chất, đun với 1500ml nước, sử dụng uống thay trà mỗi ngày.
Dược liệu hỗ trợ điều trị ung thư gan
Dược liệu hỗ trợ điều trị ung thư gan

Bài thuốc điều trị ung thư xoang hàm trên

  • Nguyên liệu: 30g bán chi liên, 30g bạch hoa xà thiệt thảo, 30g huyền sâm, 30g hoàng cẩm, 30g thạch kiến xuyên, 30g sinh địa, 10g cúc hoa, 10g bạc hà, 10g đại hoàng, 10g sa sâm, 10g bồ công anh.
  • Cách làm: Sắc tất cả vị thảo dược trên, đun sôi để nguội uống hằng ngày.

Điều trị ung thư mũi họng

Cách 1:

  • Nguyên liệu: 12g bán chi liên, 12g thổ phục linh, 12g thất diệp nhất chi hoa, 12g hoàng dược tử, 12g hạ khô thảo, 12g bạch hoa xà thiệt thảo, 12g triết bối mẫu, 12g bạch cương tàm, 12g hoàng cầm, 12g bạch mao căn, 12g liên kiều.
  • Cách làm: Sắc hỗn hợp trên uống đều đặn mỗi ngày.

Cách 2:

  • Nguyên liệu: 60g bán chi liên, 30g bạch hoa xà, 30g tử thảo, 30g huyết căn, 60g cam cổ đằng, 12g can thiềm bì, 12g cấp tính thử, 6g thiên long, 6g củ chóc, 6g quốc lão, 6g mã tiền tử.
  • Cách làm: Nguyên liệu được rửa sạch rồi cho vào sắc cùng 1500ml nước. Mỗi ngày nên uống đều đặn, mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc chữa ung thư thực quản

  • Nguyên liệu: 16g dược liệu, 16g bắc sa sâm, 16g bạch hoa xà thiệt thảo, 16g nam sa sâm, 16g sinh địa, 10g hoàng liên, 12g hạ khô thảo, 12g chi tử, 12g bạch anh, 20g tỳ bà diệp tươi, 20g huyền sâm, 20g bồ công anh, 20g đương quy, 20g lô căn tươi, 20g mạch môn.
  • Cách làm: Sắc với nước, uống một thang mỗi ngày.

Hỗ trợ trị ung thư gan từ bán chi liên

Cách 1:

  • Nguyên liệu: 20g bán chi liên, 15g tiểu kim bất hoán, 20g bạch hoa xà thiệt thảo, 15g kê cốt thảo.
  • Cách làm: Sắc tất cả thảo dược trên, uống 1 ngày 1 thang.

Cách 2:

  • Nguyên liệu: 20g bán chi liên, 40g bạch hoa xà thiệt thảo, 50g lá cây xạ đen.
  • Cách làm: Đun với 1500ml nước trong 20 phút cho các vị thuốc ngấm, uống thay trà mỗi ngày.

Bán chi liên điều trị ung thư phổi 

  • Nguyên liệu: 30g bán chi liên, 50g bạch hoa xà, 30g sa sâm bắc, 9g dây tóc tiên, 9g mạch môn, 30g chính hoài, 30g ngư tinh thảo, 9g khổ thái, 9g tri mẫu, 9g keo lừa, 9g tang diệp, 12g bạch phục linh, 15g địa hoàng, 3g tam thất, 3g quốc lão.
  • Cách làm: Sắc uống đều đặn mỗi ngày.

Bài thuốc điều trị ung thư bàng quang

  • Nguyên liệu: 15g bán chi liên, 15g bạch hoa xà thiệt thảo, 20g hoạt thạch, 10g cù mạch, 10g mộc thông, 10g biển súc, 12g trạch tả, 12g sinh địa, 12g bạch anh, 12g xa tiền thảo, 12g sài hồ, 12g thổ phục linh, 12g hoàng cầm, 12g chi tử, 12g long đờm thảo.
  • Cách làm: Sắc các vị thảo dược với liều lượng trên, dùng 1 thang/ngày.

Chữa trị ung thư cổ tử cung

Cách 1:

  • Nguyên liệu: 30g bán chi liên, 30g  đông quỳ, 30g bạch anh, 30g trương ương, 30g  bán biên liên, 30g  bạch hoa xà thiệt thảo.
  • Cách làm: Sắc uống 1 thang mỗi ngày.

Cách 2:

  • Nguyên liệu: 24g bán chi liên, 24g đương quy, 24g côn bố, 24g bạch hoa xà thiệt thảo, 15g hương phụ, 15g bạch thược, 15g phục linh, 9g sài hồ, 6g toàn yết, 3 con ngô công.
  • Cách làm: Thảo dược trên được rửa sạch sắc với nước để uống.

Bài thuốc trị chứng ung thư cổ tử cung do thấp nhiệt độc thịnh

  • Nguyên liệu: 15g bán chi liên, 15g thảo hà sa, 9g thương truật, 9g biển súc, 6g hoàng bá, 9g xích thược, 12g sinh ý dĩ, 30g thổ phục linh, 30g bạch hoa xà thiệt thảo.
  • Cách làm: Sắc với nước mỗi ngày 1 thang.

Bài thuốc trị chứng hoàng đản do thấp nhiệt

  • Nguyên liệu: 20g bán chi liên, 20g kim tiền thảo, 20g hy thiêm, 20g đan sâm, 20g nhân trần, 20g cốt khí củ, 20g hồng táo, 20g bạch hoa xà thiệt thảo, 6g cam thảo, 5g đại hoàng, 6g hoắc hương, 10g phục linh.
  • Cách làm: Sắc lấy nước uống 1 ngày 1 thang.

Bài thuốc điều trị bệnh tổ đỉa

Người mắc bệnh tổ đỉa có thể dùng nước từ dược liệu để chữa trị như sau:

  • Nguyên liệu: 60g bán chi liên.
  • Cách làm: Sắc lấy nước ngâm rửa vùng da cần điều trị.

Bài thuốc điều trị ung thư môn vị

  • Nguyên liệu: 30g bán chi liên, 30g bạch hoa xà thiệt thảo, 30g sài đất.
  • Cách làm: Sắc uống mỗi thang trong 1 ngày. 

Bài thuốc giúp bổ khí, bổ thận

  • Nguyên liệu: 15g bán chi liên, 15g khiếm thực, 12g thỏ ty tử, 15g thục địa, 15g ngũ gia bì, 15g sơn thù, 12g trạch tả, 12g bạch linh, 15g bạch truật, 15g tang diệp.
  • Cách làm: Sắc lấy nước uống 1 ngày 1 thang.

Bài thuốc tăng sức đề kháng từ bán chi liên

  • Nguyên liệu: 10g cây bán chi liên khô.
  • Cách làm: Tráng qua dược liệu trên bằng nước sôi sau đó đổ đi, cho nước vào pha uống thay trà. 

Điều trị u vú, u tiền liệt tuyến, u vùng sinh dục

  • Nguyên liệu: 20g bán chi liên, 40g bạch hoa xà thiệt thảo, 12g trinh nữ hoàng cung.
  • Cách làm: Sắc uống 1 ngày 1 thang.

Chữa viêm hầu họng, viêm gan, viêm đường tiết niệu, viêm amidan

  • Nguyên liệu: 100g bán chi liên tươi hoặc 50g dạng khô.
  • Cách làm: Rửa sạch sắc uống 2 lần trước bữa ăn.
Có thể sử dụng dược liệu tươi hoặc khô
Có thể sử dụng dược liệu tươi hoặc khô

Bài thuốc chữa rắn độc cắn, ung thũng, mụn nhọt

  • Nguyên liệu: 60g bán chi liên.
  • Cách làm: Rửa thật sạch với muối loãng, giã nát chiết lấy nước cốt uống. Hoặc giã xong có thể đắp lên vùng cần điều trị.

Các đối tượng dùng bán chi liên

  • Bệnh nhân u dạ dày, u trực tràng, u vòm họng, u phổi thời kỳ đầu.

  • Bệnh nhân viêm gan, xơ gan cổ trướng, viêm ruột thừa.

  • Bệnh nhân lao phổi.

  • Người dùng để giải độc tố, thanh nhiệt cơ thể.

  • Người dùng phòng tránh các khối u bướu. 

Lưu ý khi sử dụng cây thuốc

Mặc dù là thảo dược lành tính, tuy nhiên có trong quá trình sử dụng, dược liệu có thể gây ra một số tác dụng phụ sau:

  • Có thể gây sốt nhẹ trong quá trình dùng.

  • Gây buồn ngủ.

  • Bệnh nhân trước khi phẫu thuật nên dừng bán chi liên ít nhất 2 tuần vì có thể làm máu đông chậm và gây tình trạng chảy máu.

Để cây thuốc mang lại hiệu quả tốt nhất, trong quá trình sử dụng, cần lưu ý những điều sau:

  • Tránh dùng ở phụ nữ có thai và có huyết hư.

  • Không nên lạm dụng thuốc và dùng quá liều lượng.

  • Nên uống cách bữa ăn khoảng 1-2 tiếng.

  • Đang dùng loại thuốc khác thì không nên dùng bán chi liên vì tương tác của thuốc có thể gây ra phản ứng phụ.

  • Dị ứng với thành phần nào của thuốc hoặc các thực phẩm khác.

  • Đang có rối loạn hoặc tình trạng bệnh lý thì cần hết sức thận trọng khi dùng.

Trên đây là những thông tin về bán chi liên, hy vọng chúng tôi đã giúp các bạn giải đáp những thắc mắc như bán chi liên là gì, cây bán chi liên trị bệnh gì và cách dùng ra sao. Tuy nhiên trước khi sử dụng, người dùng nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia và bác sĩ, tránh những tác dụng không mong muốn của vị thuốc bán chi liên gây ra.